آشنایی با گیاه دارویی موسیر

مشخصات گیاه‎شناسی

گیاهی پایا، با فرم رویشی ژئوفیت، دارای پیاز تخم مرغی، با پوشش خاکستری از رشته‎های الیاف جدا از هم و در حال تخریب ساقه، یکی از مهمترین گونه‎های دارویی و صنعتی جنس آلیوم در ایران است که به صورت خودرو و طبیعی در مناطق مرتفع با اقلیم خیلی سرد تا نیمه سرد رشد می‎کند. این گیاه دارای برگ‎های سبز خطی و نیزهای نوک تیز با طول 20 تا 30 سانتیمتر می‎باشد. گل صورتی کم رنگ یا صورتی متمایل به بنفش مجتمع درچترهای پرگل محدب، چمچه یا اسپات دارای کفه‎های متعدد، کوتاه‎تر از چتر، دمگل 6 بار بلندتر ازگل، گلپوش دارای تقسیمات خطی نرم و سست، تا شده و میله پرچم‎ها کوتاه‎تر از گلپوش است. موسیر دوره رشد نسبتاً کوتاهی دارد. رشد ساقه اصلی گیاه در اواخر مهرماه در زمین آغاز می‎شود و در اویل بهار برگ‎های گیاه ظاهر می‎گردد، گیاه از پیاز برای رشد اولیه استفاده کرده و همزمان با رشد خود و استفاده از ذخایر پیاز قبلی، پیاز جدیدی بوجود می‎آورد که معمولاً درشت‎تر از پیاز قبلی است و همچنین تعدادی پیازچه در اطراف پیاز اصلی تولید می‎کند. اغلب گیاهان در اردیبهشت ماه ساقه گلدهنده ایجاد می‎کنند که بذور آن در اواخر خرداد ماه همزمان با پایان دوره رشد گیاه و زرد شدن برگ‎ها شروع به رسیدن می‎کند پس از خشک شدن کامل برگ‎ها و ریزش بذور که مصادف با شروع مرداد ماه است، پیازهای موسیر کاملاً رسیده و قابل برداشت هستند.

جدول 1- مشخصات گیاه موسیر

اندام مورد استفاده

اندام مورد استفاده در موسیر پیاز آن است (شکل1).

شکل 1- پیاز گیاه موسیر

خواص درمانی

ویتامین‎ها و مواد معدنی موجود در موسیر سبب سلامت زنان باردار و رشد طبیعی جنین می‎شود همچنین فولات موجود در موسیر از نقایص سیستم عصبی جنین جلوگیری می‎کند. ویتامین‎های C و A و فسفر و منیزیم موجود در موسیر برای سلامت استخوان و بهبود رشد نوزادان و کودکان ضروری است. مصرف موسیر به دلیل کاهش ذخیره‎ی چربی در بدن سبب لاغری و کاهش وزن افراد نیز می‎شود. موسیر حاوی ترکیبات گوگردی فراوان است که دارای خواص ضد باکتری هستند و مانند آنتی بیوتیک طبیعی برای درمان سرماخوردگی، آنفلونزا، تب وبرونشیت عمل می‎کنند. گل موسیر یک آنتی هیستامین طبیعی برای درمان حساسیت است. موسیر سبب تحریک آنزیم های گوارشی، بهبود هضم غذا، درمان زخم معده و سلامت دستگاه گوارش می‎شود و فیبر موجود در آن حرکات روده بهبود می‎بخشد و یبوست را درمان می‎کند. موسیر تولید انسولین در بدن را افزایش می‎دهد و به همین علت سبب کاهش قند خون در افراد دیابتی می‎شود. فیبر بالای موجود در موسیر برای قند خون را تنظیم می‎کند. ترکیبات فلاونوئیدی موجود در موسیر، چربی و کلسترول خون را کاهش می‎دهند آنتی اکسیدان‏های مانند آلیسین و کورستین موجود در موسیر فشار خون بالا را کاهش می دهند. ترکیبات گوگردی و اتیل استات موجود در موسیر رشد سلول‎های سرطانی را کاهش می‎دهند. مصرف موسیر از انواع سرطان‎های سینه، معده و کولون پیشگیری می‎کند. آلیسین موجود در عصاره کلروفرمی موسیر ایرانی قادر است از رشد و تکثیر سلول‎های سرطانی نوع Hela و Mcfv جلوگیری کند. موسیر ترکیبات گوگردی فراوان دارد که سبب بهبود جریان خون و سم زدایی و پاکسازی بدن و کبد می‎شود.

روش تکثیر

جهت کاشت موسیر هم می‎توان از بذر و هم از پیازچه دختری استفاده کرد. با توجه به این که بذر موسیر، هم دارای خواب فیزیولوژیکی بود و هم نیاز به زمستان‎گذرانی دارد، استفاده از بذر کمتر متداول است چون برداشت اقتصادی را طولانی تر می‎کند. لازم به ذکر است که قبل از کشت بهتر است پیازها را با سموم قارچ‎کش ضدعفونی نمود.

کاشت

زمان کاشت موسیر اوایل مهر تا اواخر آبان ماه می‎باشد. به طور معمول پس از 2 الی 3 سال از کاشت پیاز و 7-5 سال از کاشت بذر قابلیت برداشت دارد ولی می‎توان با مدیریت مزرعه این مدت را کاهش داد. عمق کاشت از سطح خاک تا 15 سانتیمتر (با افزایش عمق کاشت تا 15 سانتیمتر، نه تنها امکان استفاده بیشتر از رطوبت خاک فراهم می‎شود، بلکه رنگ پیازها نیز سفیدتر و مرغوب‎تر می‎گردد) فواصل ردیف 20 و فاصله پیازها روی ردیف 10 سانتیمتر می‎باشد. کاشت مکانیزه موسیر با غده‎کار سیب زمینی و زعفران‎کار، قابل اجرا است.

شکل 2- کاشت موسیر در مزرعه

داشت

موسیر در خاک‎هایی با بافت سبک شنی تا متوسط و غنی از عناصر غذایی، بهترین محصول را می‎دهد. (به دلیل نیاز فراوان این گیاه به مواد غذایی ، باید 1 سال قبل از کشت، در پاییز 40 تا 50 تن کود دامی در هکتار به وسیله شخم به خاک اضافه شود.) بر اساس تحقیقات 260 کیلوگرم کود اوره در هکتار، می‎تواند باعث افزایش عملکرد سوخ شود. دمای مورد نیاز برای رشد موسیر دمای متوسط سالیانه 10 تا 13درجه. (با افزایش دما، طول دوره رشد کوتاه شده و از قطر سوخ کاسته می‎شود). جلوگیری از چرای دام در زمان رشد (فروردین تا خرداد) و حفاظت در مقابل کندن بوته‎ها به ویژه در اراضی نزدیک جاده‎ها، الزامی می‎باشد. مقدار آبیاری با توجه به وضعیت آب و هوایی منطقه انجام می‎شود ولی در کشت آبی حداقل 2 مرتبه آبیاری (آب اول، مهر ماه پس از کشت و آب دوم، اوایل خرداد قبل از زرد شدن برگ‏ها) الزامی است. آبیاری بیشتر در فصل رشد، باعث افزایش عملکرد خواهد شد. آبیاری در زمان خواب پیازها، مخصوصا اگر بافت خاک رسی باشد، می‎تواند باعث پوسیدگی محصول شود.

بیماری خاصی از موسیر گزارش نشده ولی در مواقع ضروری مبارزه با آفت لارو برگ خوار، ساقه خوار و غده خوار سیب زمینی (آگروتیس) که معمولاً پلی فاژ هستند، در هوای مرطوب و معتدل فروردین و اردیبهشت ماه از برگ و پیاز موسیر تغذیه می‎کنند و در صورت مشاهده باید با یکی از سموم عمومی بصورت محلول پاشی یا طعمه مسموم مبارزه کرد. 

شکل 3- مزرعه موسیر

برداشت

زمان برداشت موسیر تابستان و زمانی است که برگ‎ها خشک شده باشند و گیاه به طور کامل به خواب رفته باشد ولی می‎توان تا پائیز نیز برداشت را به تعویق انداخت. چنانچه هدف خشک کردن باشد، در اواخر فصل برداشت انجام می‎گیرد تا چگالی و وزن خشک پیازها بیشتر شود. روش برداشت می‎تواند با شخم زمین و برداشت دستی پیازها یا برداشت با دستگاه مکانیزه کالیبره شده باشد. نکته کلیدی در برداشت، برگرداندن پیازهای ریز (پیازچه‎ها) به داخل خاک و شخم مجدد زمین است بطوری که همراه با برداشت، کاشت نیز انجام شود.

عملکرد موسیر دیم  500 کیلوگرم در هکتار پیاز با قطر بیش از 2 سانتیمتر می‎باشد. (پیازهای ریزتر به زمین برمیگردند). عملکرد آبی موسیر بین 8 تا 22 تن (تیران و کرون)، بسته به میزان پیازچه کشت شده، گزارشده است. به طور متوسط، عملکرد موسیر بین 2 تا 2.5 برابر پیاز کاشته شده در هر سال است.

نکته اینکه با توجه به طولانی بودن دوره رشد موسیر، امکان کشت مخلوط آن با بعضی محصولات دیگر مانند زیره، گندم و حتی یونجه نیز وجود دارد.

شکل 4- برداشت موسیر از مزرعه