خواص درمانی
گل بابونـه عـلاوه بـر خـواص دارویـی فـراوان در صنایـع بهداشـتی و آرایشـی نیـز کاربـرد گسـتردهای دارد. در جـدول 2 خـواص درمانـی گیـاه بابونـه به صـورت کامـل آمـده اسـت. البتـه اسـتفاده از ایـن گیـاه در دوران بـارداری ممنـوع اعـلام شــده است.
جدول 2: خواص دارویی گیاه بابونه
|
مسکن و آرامبخش
|
ضد التهاب (به دلیل وجود کامازولن)
|
|
التیام دهنده قوی زخم ها (به دلیل وجود
کامازولن و آلفابیسابلول
|
خواص ضد باکتری و ضد قارچ
|
|
ضد نفخ و ضد اسپاسم دستگاه گوارش
|
صنایع بهداشتی و آرایشی
|
|
افزایش دهنده گلبول های سفید خون (تقویت سیستم دفاعی بدن)
|
اثر مرطوب کنندگی و لطیف کنندگی به
دلیل داشتن فلاونوئیدهایی مثل آپی ژنین
و لوتنولین
|
اندام مورد استفاده
اندام مورد استفاده در گیاه بابونه گل است (شکل 1).
شکل1: اندام مورد استفاده در گیاه بابونه
روش تکثیر
کشــت بابونــه توســط بــذر انجــام میشــود. کشــت مســتقیم و غیرمســتقیم بابونــه امکانپذیــر اســت، ولــی به دلیــل هزینــه بــالای کشــت غیرمسـتقیم معمـولاً در مقیـاس وسـیع و تجـاری از این روش اسـتفاده نمیشـود.
روش خودکشـت: در روش خودکشـتی، برداشـت آخـر گلهـا صـورت نمیگیرد تـا آنهـا وارد مرحلـه تولیـد بـذر شـوند و بذرهـا روی زمیـن بریزنـد. معمـولاً تـا 10سـال میتـوان مزرعـه بابونـه را بـه روش خودکشـتی مدیریـت کـرد.
کاشت
بابونـه گیاهـی اسـت کـه میتوانـد در اکثـر خاكهـا رشـد کنـد و بـه گیـاه همهجایـی معـروف اسـت. اگرچـه بابونـه در کشـت پاییـزه قـادر اسـت سـرمای زمسـتانه را تحمـل کنـد، ولـی بـرای گلدهـی نیـازی بـه گذرانـدن سـرما نـدارد. بابونـه در هنـگام شـروع زمسـتان بایـد دارای 6 تـا 8 بـرگ رزت باشـد و بـه مرحلـه سـاقهدهی وارد نشـده باشـد؛ در غیـر ایـن صـورت، تحمـل سـرمای زمسـتان را نخواهـد داشـت. ایـن گیـاه در خاكهـای مرطـوب بـا بافـت نسـبتاً ســنگین و دارای هومــوس زیــاد بهتریــن عملکــرد را دارد، امــا در هــر خاکــی حتـی خاكهـای شـور_قلیا قـادر اسـت رشـد کنـد. ایـن گیـاه قـادر بـه جـذب مقادیــر بالایــی از ســدیم اســت کــه توانایــی آن را بــرای اصــلاح خاكهــای ســدیمی نشــان میدهــد. کشــت بابونــه در مزارعــی کــه قبلا گیاهانــی ماننــد ســیبزمینی، چغندرقنــد، ذرت، غــلات زمســتانه و خانــواده بقــولات در آنهــا تولیــد شــدهاند، نتایــج مطلوبــی دارد.
بـذور بابونـه بـرای جوانهزنـی بـه نـور نیـاز دارنـد، بنابرایـن بایـد بهصـورت کامـلا سـطحی کشـت شـوند. پـس از کاشـت در صـورت غلتـک زدن، سبز شـدن بـذور به صـورت خـوب و همزمـان اسـت. بـذور بابونـه در دمـای 6 تـا 7 درجـه ســانتیگراد شــروع بــه جوانهزنــی میکننــد، ولــی دمــای مطلــوب بــرای جوانهزنـی آنهـا 20 تـا 25 درجـه سـانتیگراد اسـت. بـرای یـک هکتـار زمیـن در کشــت غیرمســتقیم بــه 0.5 کیلوگــرم و در کشــت مســتقیم بــه 3 تــا 4.5 کیلوگـرم بـذر بـا قـوه نامیـه مناسـب نیـاز اسـت. معمـولاً بـذور را بـه نسـبت 1 بــه 10 بــا ماســه بادی الک شــده مخلــوط میکننــد و ســپس در مزرعــه میپاشــند تــا تراکــم مطلــوب حاصــل شــود.
بـذور بابونـه باتوجه بـه شـرایط رطوبتي منطقـه در اول پاییـز، آخر پاییـز و اوایل بهـار کاشـته میشـوند و 7 تا 10 روز بعد از کاشـت بذرها جوانـه میزنند. گزارشها نشـان میدهـد کـه تفـاوت فراوانـی در عملکـرد گل خشـک و میـزان اسـانس در زمانهـای مختلـف کاشـت وجـود دارد، به طوری کـه کشـت پاییـزه دارای عملکـرد گل خشـک بالاتـر و کشـت بهـاره دارای درصد اِسـانس بالاتری اسـت. ایــن گیــاه در تمامــی شهرســتانهای اســتان یــزد کشــت میشــود، امــا در صـورت کشـت در مناطـق دارای جمعیـت کارگـری پاییـن، اسـتفاده از شـانههای برداشـت تـا ماشـین مخصـوص برداشـت در مسـاحتهای بـالا ضـروری اسـت.
داشت
بابونه در سه مرحله به آب کافی نیاز دارد:
· اول در زمـان جوانهزنـی، زیـرا بـذور ایـن گیـاه بسـیار ریـز اسـت و همچنین بـرای سبزشـدن بایـد به صـورت کامـلا سـطحی کشـت شـوند و در ایـن حالـت بسـرعت آب را از دسـت میدهنـد.
· دوم در مراحل اولیه رشد و پنجهزنی.
· سوم در مرحله ساقهدهی.
درصورتی کــه آبیــاری یــا بارندگــی در مراحــل اولیــه رشــد رویشــی ایــن گیـاه بخوبـی انجـام شـود، عملکـرد مناسـبی بدسـت میآیـد. کاربـرد مقادیـر زیـاد کودهـای ازتـه در کشـت بابونـه باعـث افزایـش رشـد رویشـی و دشوار شـدن برداشـت گلهـا، تأخیـر گلدهـی و کاهـش مـواد مؤثـره میشـود. پتاسـیم در ایـن گیـاه نقـش مهمـی در افزایـش مـواد مؤثـره، گلدهـی بیشتـر و قـدرت اتصـال مطلـوب گل بـه سـاقه دارد. البتـه مقادیـر بـالای پتاسـیم نیـز بـرای ایـن گیـاه نامناسـب اسـت و معمـولاً نسـبت 1 بـه 2 در کاربـرد نیتروژن_پتاسـیم بـرای ایـن گیــاه توصیــه میشــود. تحقیقــات نشــان میدهــد کــه بــرای تولیــد هــر 1000کیلوگــرم گل و 3000 کیلوگــرم پیکــر رویشــی، گیاهــان 85 کیلوگــرم اکســید پتــاس، 53 کیلوگــرم ازت و 21 کیلوگــرم فســفر از خــاك جــذب میکننــد. چنانچــه بابونــه در خاكهــای ســنگین رســی یــا نیمه رســی کشــت شــود، تــا 1 سـال بـه افـزودن کودهـای حیوانـی یـا شـیمیایی نیـازی نیسـت. در چنیـن شـرایطی عملکـرد گل مناسـب اسـت، ولـی از سـالهای دوم بـه بعـد بایـد بـه زمیــن کــود داده شــود. افــزودن 20 تــا 30 کیلوگــرم در هکتــار ازت و 20 تــا 30 کیلوگــرم در هکتــار اکســید فســفر بــه خاكهــای خالــی از مــواد و عناصــر غذایــی نتایــج مطلوبــی در افزایــش عملکــرد گل دارد. محققــان نشــان دادهانــد کـه بالاتریـن شـاخصهای رشـدي و عملکـرد بابونـه بـا کاربـرد 210 کیلوگـرم نیتـروژن خالـص، 50 کیلوگـرم فسـفر خالـص و 50 کیلوگـرم پتاسـیم خالـص در هکتــار به دســت میآیــد.
شکل2- مزرعه بابونه
برداشت
برداشــت بابونــه کمــی دشــوار اســت، چــون در فصــل برداشــت، گلهــا به صــورت غیرهمزمــان میرســند و بوتههــا هــم دائمــاً گل میدهنــد و هــر چنـد روز یکبـار بایـد برداشـت صـورت گیـرد. برداشـت گل بـه همـراه مقـدار بیشتــری دمــگل، ســبب کاهــش کیفیــت اســانس میشــود. برداشــت به موقــع نقـش عمـدهای در کمیـت و کیفیـت اسـانس گل بابونـه دارد و اگـر گلهـا زودتـر یــا دیرتــر از موعــد مقــرر برداشــت شــوند، کیفیــت مــواد مؤثــره کاهــش پیــدا میکنــد. زمــان مناســب برداشــت گلهــای بابونــه هنگامــی اســت کــه گلهــا کامــلا بــاز شــده باشــند و گلچههــای ســفیدرنگ زبانههای کامــلا به صــورت افقــی قــرار گرفتــه باشــند.
بــر اســاس اســتانداردهای جهانــی گلهــا بایــد حداکثــر بــه همــراه 3 ســانتیمتر از دمــگل برداشــت شــوند، وگرنــه اِســانس و عصــاره تولید شــده از گلهــا فاقــد کیفیــت لازم بــرای صنایــع داروســازی خواهــد بــود. معمــولاً برداشــت در هنــگام ظهــر توصیــه میشــود، زیــرا در ایــن زمــان بیشتریــن میـزان اِسـانس در گلهـا وجـود دارد. هـر کارگـر در یـک سـاعت میتوانـد 3 تـا 5 کیلوگـرم گل تـازه بـا روش دسـتی برداشـت کنـد، ولـی در صـورت اسـتفاده از شــانه برداشــت، روزانــه 50 تــا 150 کیلوگــرم گل تــازه را میتــوان برداشــت کــرد. دســتگاههای برداشــت مکانیــزه میتواننــد در هــر ســاعت 200 تــا 300 کیلوگـرم گل تـازه برداشـت کننـد و بـه عبـارت دیگـر روزانـه 3.5 هکتـار مزرعـه را برداشــت کننــد. معمــولاً ایــن دســتگاهها بیــن 65 تــا 90 درصــد گلهــای مزرعــه را بــا موفقیــت برداشــت میکننــد.
شکل3- برداشت مکانیزه بابونه
شکل4- برداشت بابونه با شانه برداشت
پس از برداشت
گلهـا بایـد در سـایه و دمـای مناسـب خشـک شـوند. بـر طبـق فارماکوپههای معتبـر (دارونامـه گیاهـی) گلهـای بابونـه بایـد در بسـته بندیهای نفوذناپذیـر بــه نــور و رطوبــت قــرار گیرنــد و در دمــای پایینتــر از 25 درجــه ســانتیگراد نگهداری شــوند.