مشخصات گیاه‌شناسی شاهدانه
شاهدانه با نام علمی (Cannabis sativa L.)، تعلق به خانواده (Cannabacea) گیاهی علفی، یکساله با ارتفاع 1 تا 3 متر حتی بیشتر است. این گیاه برگ‌های پنجه‌ای با پنج تا هفت برگچه دندانه‌دار دارد و دارای واریته‌ها و شکل‌های مختلف با بوی قوی و مطبوع است. این گیاه معمولاً دو پایه بوده و گل‌های نر و ماده این گیاه، بر روی پایه‌های جداگانه قرار دارند و عموماً گل‌های نر کمی زودتر از گل‌های ماده تشکیل و ظاهر می‌شوند. شاهدانه گیاهی روز کوتاه است و گلدهی آن به طور کلی به عوامل ژنتیکی و روزهای کوتاه وابسته است و زمان واقعی تشکیل آغازه‌های گل بسته به شرایط آب و هوایی، شرایط مکانی و عملیات زراعی متفاوت است. میوه این گیاه به صورت فندقه و به رنگ قهوه‌ای یا تیره و دارای یک دانه بدون آلبومن است. بذر شاهدانه غنی از پروتئین و روغن می‌باشد و از دیرباز همواره مورد استفاده بشر قرار می‌گرفته است. بذرهای شاهدانه
از مغذی‌ترین دانه‌های گیاهی است و حاوی 20-25 درصد پروتئین، 20-30 درصد کربوهیدرات، 25-35 درصد روغن و 10-15 درصد فیبر نامحلول و همچنین مقادیر مطلوب فسفر، پتاسیم، منیزیم، گوگرد، کلسیم، آهن، روی و انواع ویتامین‌هایC ،A و E بوده و همچنین دارای ترکیبات معدنی، بتاکاروتن و آنتیاکسیدان است.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی شاهدانه
|
نام فارسی
|
شاهدانه
|
|
نام انگلیسی
|
Cannabis
|
|
نام علمی
|
Cannabis sativa L.
|
|
خانواده
|
Cannabacea
|
شکل 1- آشنایی با بوته، برگ، گل و دانه گیاه شاهدانه
کاشت
شاهدانه خصوصیات زراعی ارزشمندی دارد از قبیل اینکه کشت آن آسان است و تنوع کشاورزی زیستی را در پی دارد. شاهدانه گیاهی است بهاره برای همین در مناطق مختلف از حدود اوایل تا اواسط بهار (اوایل تا اواخر اردیبهشت ماه) در صورت مساعد بودن شرایط جوی و دما کشت انجام می‌شود. مقدار بذر مورد نیاز بستگی به واریته مورد استفاده دارد در صورتیکه منظور از کاشت شاهدانه تولید دانه باشد حدود 50 تا 70 کیلوگرم در هکتار بذر لازم است ولی اگر برای تولید الیاف کشت گردد حدود 80 تا 100 کیلوگرم بذر مورد نیاز است. بنابراین برای تولید الیاف باید بذر بیشتری کشت نمود تا به علت متراکم شدن بوته‌ها ساقه‌ها منشعب نشده و الیاف بیشتر و با کیفیت بهتری تولید گردد. عمق لازم برای کاشت بذر حدود 2 تا 3 سانتی‌متر است. بطورکلی بهتر است در هر متر مربع تعداد 160 تا 180 گیاه وجود داشته باشد.
شکل 2- مزرعه گیاه دارویی شاهدانه
داشت
از نقطه نظر زراعی، شاهدانه به عنوان یک محصول با عملکرد زیاد است که نیاز به مقدار کمی ورودی (نهاده) دارد و در مقایسه با سایر گیاهان زراعی نیاز چندانی به استفاده از آفتکش، علفکش و کود ندارد. در مناطقی که بارندگی کافی وجود ندارد به علت آنکه در دوره زندگی هر هکتار زراعت شاهدانه به حدود 4500 متر مکعب آب نیاز دارد و لذا لازم است در این مدت 6 تا 8 بار آبیاری گردد ولی در مناطق با بارندگی مناسب مثل گیلان و مازندران کاشت آن به صورت دیم امکان‌پذیر است. مهمترین زمان نیاز به آب در مرحله تولید جوانه و گل می‌باشد که اگر در این دو مرحله آبیاری کافی نشود یا گیاه مدتی در معرض خشکی قرار گیرد لطمه زیادی به آن وارد می‌شود، بنابراین در این مرحله از رشد باید مزرعه را به اندازه کافی آبیاری کرد.
برداشت
در شاهدانه پایه‌های نر سه هفته زودتر از پایه‌های ماده می‌رسند به همین نسبت برداشت آن‌ها زودتر انجام می‌شود. بطورکلی هنگامی که پایه‌های نر، گل و در پایه‌های ماده میوه تشکیل شد می‌توان برداشت را شروع کرد. در صورتیکه شاهدانه برای تولید الیاف کاشته شود بوته‌های نر و ماده با هم برداشت می‌شوند. اگر منظور تولید الیاف و دانه باشد ابتدا بوته‌های نر و پس از سه هفته بوته‌های ماده برداشت می‌شوند.
برداشت به صورت دستی انجام می‌شود، در این حالت بوته‌ها را معمولاً حدود 3 تا 5 سانتی‌متر بالاتر از سطح زمین قطع و جهت خشک شدن روی زمین پخش می‌نمایند.
شکل 3- برداشت دستی دانه و الیاف گیاه شاهدانه