مشخصات گیاه‌شناسی آنونا
آنونا، با نام علمی (Annona salzmannii) اسم جنس درخت ميوه‌اي گرمسيري از خانواده (Annonaceae) با حدود 119گونه است كه نام آن از واژه‌اي لاتين به معني "بارآور يك ساله" گرفته شده است. به طور كلي آنوناها درختچه يا درختان كوچك به ارتفاع 7-5 متر به فرم عمودي تا كمي پهن هستند، پوست تنه آن‌ها به رنگ قهوه‌اي متمايل به خاكستري است كه غالباً ناهموار و موج‌دار مي‌باشد. اكثر انواع آنونا، به جز چند مورد استثنايي خزان كننده‌اند. وقوع خزان حتي در گونه‌هاي گرمسيري آن، مخصوصاً هنگامي كه در مناطق با فصول گرم يا خشك بدون بارندگي كشت گردند، مشاهده مي‌شود. بر حسب نوع گونه، عمر تجاري يك درخت سالم آنونا حدود 15 سال و عملكرد آن بين 25-8 تن در هكتار برآورد مي‌گردد.
ميوه اين گونه‌ها، مزه و طعم خوبي دارد و عمدتاً در سطوح تجاري محلّي، منطقه‌اي يا ملّي و به ندرت بين المللي به بازار عرضه مي‌شود. پالپ ميوه گونه‌هاي مذكور به صورت تازه يا منجمد به فروش مي‌رسد كه معمولاً به عنوان دسر يا جهت تهيه شربت و بستني مورد استفاده قرار مي‌گيرد. آنونا همانند بسياري ديگر از درختان و درختچه‌هاي گرمسيري مثل انبه، نارگيل و تمر هندي، گياهي چند منظوره به شمار مي‌رود. ارزش غذايي قابل توجه اين محصول و نقش مستقيم آن در تأمين امنيت غذايي جامعه همراه با كاربردهاي متعدد دارويي و صنعتي موجب شده مورد توجه كشاورزان خرده پا و متوسط قرار گيرد و افزايش درآمد خانوار را در پي داشته باشد.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی آنونا
|
نام فارسی
|
آنونا، آنونا رتیکولاتا
|
|
نام انگلیسی
|
Sugar apple
|
|
نام علمی
|
Annona salzmannii
|
|
خانواده
|
Annonaceae
|
شکل 1- آشنایی با درخت، برگ، گل، میوه و دانه گیاه آنونا
تکثیر
آنونا به دو روش جنسي (بذر) و غيرجنسي (رويشي) تكثير مي‌شود. ازدياد از طريق بذر، غير يكنواختي زيادي را در باغ سبب مي‌شود و از اين رو قابل توصيه نيست، هر چند ميتوان از نهال‌هاي بذري به عنوان پايه استفاده كرد. ازدياد رويشي از طريق پيوند (جوانه يا شاخه) ارقام مطلوب بر روي پايه بذري با هدف توليد درختاني با خصوصيات ژنتيكي و عملكرد يكنواخت‌تر انجام مي‌شود. لازم به ذكر است، درختان حاصل از نهال‌هاي بذري از طول عمر بلندتري (حدود 15سال) در مقايسه با درختان پيوندي (10 سال) برخوردارند.
شکل 2- تکثیر گیاه آنونا از طریق بذر و قلمه
کاشت
شرايط آب و هوايي (مخصوصاً دما)، عامل مهم و مؤثري در تعيين محل احداث باغ آنونا است. برخی از ارقام آنونا را در مناطق پست با هواي گرمسيري و دماي بين 30-21 درجه سانتيگراد ميتوان كاشت. رقم شوگر-اَپل در شرايط با زمستان ملايم به خوبي رشد مي‌كند، نسبت به خشكي متحمل است، اما براي رشد و باردهي به تابستان‌هاي ملايم با توزيع يكنواخت رطوبت نيازمند است. لازم به ذكر است بارندگي و رطوبت بالا در زمان اوج گلدهي به افزايش توليد ميوه در گونه‌هاي مختلف آنونا مي‌انجامد. نوع خاك نيز اهميت زيادي در كشت و كار موفقيت آميز آنونا دارد كه لازم است مورد توجه ويژه قرار گيرد. آنونا قابليت كشت در خاك‌هاي با،pH 5-8 را دارد و نسبت به گستره‌اي از انواع خاك به جز خاك‌هاي خيلي قليايي مقاوم است.
عمليات كاشت هم زمان با آغاز فصل مرطوب سال انجام مي‌گيرد تا ميزان نياز به آبياري پس از كاشت به حداقل برسد. رعايت اين نكته مخصوصاً هنگامي كه با خشكي‌هاي دوره‌اي فصلي مواجه هستيد و تأمين آب تا حدودي مشكل به نظر مي‌رسد، از اهمیت بيشتري برخوردارخواهد بود. در صورتي كه مشكلي از نقطه نظر تأمين آب وجود نداشته باشد، نياز به رعايت تقويم زماني خاصي نخواهد بود، هر چند كاشت در فصول خشك (به دليل پايين بودن رطوبت نسبي هوا) مي‌تواند خشكي برگ‌ها را در پي داشته باشد.
ميوه آنونا بسيار فسادپذير است و قادر به تحمل شرايط حمل و نقل جاده‌اي نامناسب و دوردست نيست، مگر آنكه از بسته بندي مناسب همچون كيسه‌هاي كاغذي مقاوم پر شده با پوشال، سبدهاي بافته شده و يا كارتن استفاده شود كه البته اين كار مستلزم صرف هزينه اضافي و در نتيجه كاهش درآمد خواهد بود. بنابراين بهتر است كشت و كار آن در مناطقي انجام شود كه داراي جاده هاي فنّي و استاندارد و حتي الامكان نزديك به بازارهاي بزرگ مصرف باشد.
داشت
نهال‌هاي جوان، هم در خزانه و هم پس از استقرار در زمين اصلي نياز به آبياري دارند. ميزان اين نياز به گونه گياه، نوع خاك و شرايط اقليمي محل بستگي دارد. بحراني‌ترين دوره پرورش آنونا، سال اول كاشت آن در زمين اصلي مي‌باشد. عدم تأمين آب كافي در اين مرحله كه هنوز ريشه به خوبي استقرار پيدا نكرده، سبب مي شود درختان جوان آسيب زيادي ديده و حتي بميرند. آبياري مي‌تواند به شيوه‌هاي سنتي و يا تحت فشار انجام شود. توصيه مي‌شود در مناطق كم آب از سيستم‌هاي آبياري تحت فشار كه نقش مؤثري در كاهش مصرف آب دارد، استفاده گردد. اگر علائمي همچون پژمردگي و آويزان شدن برگ‌هاي گياه مشاهده شد، بهتر است بر حجم آب در هر دفعه آبياري افزوده شود يا فاصله زماني بين دو آبياري كمتر شود. بهترين زمان آبياري، اول صبح يا عصر مي‌باشد. بايستي سعي شود از آبياري در اواسط روز كه مي‌تواند به درخت تنش وارد نمايد، اجتناب گردد. به منظور تضمين وقوع ركود و آغازش جوانه گل در خلال فصل خشك، بايستي آبياري باغ آنونا چند هفته‌اي به تعويق بيافتد و گياه تنش خشكي ملايمي را تجربه نمايد.
مقدار كود مورد نياز بسته به گونه آنونا و سن درخت متفاوت است. تأكيد بر اين است كه مصرف كود به صورت صحيح و براساس نتايج آناليز خاك انجام گيرد. توصیه عمومی به این صورت است که در هنگام كاشت نهال در هر چاله كاشت، 5-10 كيلوگرم كود دامي و 800گرم فسفر (سوپرفسفات تريپل) استفاده شود. سه ماه پس از كاشت، نهال‌ها را با 100گرم سولفات آمونيم و 60 گرم كلريد پتاسيم به ازاي هر درخت تقويت نماييد. درختان بالغ (بارآور) بايستي با 3كيلوگرم سولفات آمونيم، 660 گرم سوپرفسفات تريپل و 500 گرم كلريد پتاسيم در 3تقسيط مساوي در طي سال (ترجيحاً اوايل، اواسط و اواخر فصل باراني) تغذيه شوند. اين كود بايد به آرامي با خاك اطراف درخت مخلوط گردد.
شکل 3- باغ آنونا یا Sugar apple
برداشت
برداشت آنونا بايد به صورت دستي و با قطع دم ميوه به وسيله قيچي‌هاي باغباني انجام گيرد. اين عمل لازم است به گونه‌اي انجام شود كه 0.5 تا يك سانتيمتر از دم ميوه بر روي آن باقي بماند تا هم از كاهش وزن ميوه جلوگيري شود و هم احتمال آلودگي به بيماري‌هاي قارچي پس از برداشت كاهش يابد. به منظور رعايت بهداشت و حفظ سلامت باغ، لازم است كليه ميوه‌ها برداشت گردند و چيزي روي درخت باقي نماند، ضمن آنكه ميوه‌هاي ريزش كرده نيز بايستي جمع آوري و معدوم گردد.
ميوه‌ها پس از چيدن از درخت، درون جعبه‌ها يا سبدهاي داراي لايه محافظ قرار داده مي‌شوند تا از آسيب‌هاي مكانيكي يا ضربه ديدگي در امان بمانند. سپس آن‌ها را به محلي سايه و دور از معرض باران، باد و گرد و غبار منتقل مي‌كنند. از آنجا كه آنونا، ميوه‌اي فرازگرا (كليماكتريك) محسوب مي‌شود، بايد دماي انبار به خوبي كنترل شود.
شکل 4- برداشت دستی میوه آنونا یا Sugar apple