مشخصات گیاهشناسی کُنار
كُنار با نام علمي (Zizyphus mauritiana) و متعلق به خانواده عناب (Rhamnaceae) است. درخت كُنار مقاوم‌ترين درخت ميوه است كه به طوركلي به صورت درختچه‌اي كم ارتفاع، پـر رشد، خـاردار با تاج گسترده و شاخه‌هاي تقريباً افتاده شبيه تـاك دارنـد. اگرچـه ارقـام بـدون خـار هـم غيرمعمول نيست. پوست درخت زبر، خاكستري يا سياه تيره است. ايـن گونـه هميشـه سـبز اسـت و سـطح زيرين برگ های آن داراي كرك‌هاي متراكمي هستند. برگ‌ها دوكي كشـيده، گرد و بيضي شكل، غالباً داراي سه رگبرگ اصلي و گل‌ها سبز مايل به زرد و به صورت خوشه جانبي روي شاخه‌هاي فصل جـاري ظاهر مي‌شوند. ميوه شفت، به شكل گرد كشيده يا تخم مرغي شكل با رنگ قرمز، نارنجي يا زرد طلائـي و براق مي‌باشد.
جدول 1- مشخصات گیاهشناسی کٌنار
|
نام فارسی
|
كُنار، کٌنار هندی
|
|
نام انگلیسی
|
Indian jujube
|
|
نام علمی
|
Zizyphus mauritiana
|
|
خانواده
|
Rhamnaceae
|
شکل 1- آشنایی با درخت، برگ، گل و میوه کنار
تکثیر
كُنار در طبيعت از طريق بذر تكثير مي‌شود. جمع آوري و سبز كردن آن‌ها براي توليد مسـتقيم نهـال در مزرعه و يا خزانه براي طيف گسترده‌اي از اهداف انجام مي‌گيرد. اما در تكثير بـا بـذر، تضـميني در انتقـال صفات مطلوب پايه مادري به نتاج در اثر دگرگرده افشاني و تفرق صفات وجود ندارد. از اين رو ازديـاد در سطح تجاري براي احداث باغ از ارقام اصلاح شده به صورت رويشي انجام مي‌شود و عمدتاً از بذر فقـط براي توليد پايه استفاده مي‌شود.
کاشت
كُنار با دامنه وسيعي از شرايط آب و هوايي سازگار است. اگر چه بهترين توليـد را در ارتفـاع كمتـر از 600 متر از سطح دريا دارد اما به خوبي تا ارتفاع 1000 متر مي‌رويد و مي‌توان آن را تا ارتفـاع 1500 متـر از سـطح دريـا كشـت كـرد. كشـت‌هـاي تجـاري كُنـار در منـاطقي كـه حـداقل دمـاي 4 تـا 12 درجـه سانتيگراد دارند، يافت مي‌شوند كه گاهي اوقات براي مدت كوتاهي دما 2- به درجه سانتيگراد مي‌رسد و باعث خسارت به شاخه‌ها و ميوه‌ي كُنار مي‌شود. دماهاي سرد و يخبندان سبب خسارت به شـاخه‌هـاي جوان و ميوه‌هاي در حال نمو كُنار شده و در نتيجه به طور قابل ملاحظه‌اي باعث كـاهش محصـول و رشـد درخت مي‌شوند.
همچنين درخت كُنار مي‌تواند دماهاي خيلي بـالا در تابسـتان را تحمـل كنـد و در مناطقي كه حداكثر دما به 39 تا 42 درجه سانتيگراد مـي‌رسـد، رشـد خـوبي را دارد و تـا دمـاي 49 تـا 50 درجه سانتيگراد مقاومت مـي‌نمايـد. كُنار آب و هواي خشك و نيمـه خشـك را تـرجيح مـي‌دهـد و در چنـين آب و هـوايي، كيفيت ميوه بهتر (ميوه‌هاي درشت و شيرين) و وقوع آفات و بيماري‌ها نيـز كمتـر اسـت.
کٌنار به دليل طبيعت مقاوم آن و داشتن سيستم ريشه اصلي عميق مي‌تواند در دامنه وسيعي از خاك‌هـا، خاك‌هاي سنگلاخي، كم عمق تا خاك‌هاي خشك عميق كه براي بسياري از ميوه‌ها و ديگـر محصـولات مناسب نيستند، رشد و نمو كند.
درخت كُنار به شوري مقاوم است و به راحتـي آن را مي‌توان در خاك‌هاي شور و قليائي كشت كرد. در خاك‌هاي با pH بالا و سـديمي پيشنـهاد شــده كـه قبـل از كشت در هر چاله 5 كيلوگرم گچ با خاك چاله مخلوط و به دنبـال آن چالـه‌هـا را غرقـاب نمـود.
بهتـرين زمـان كاشـت بعـد از رفـع خطـر سرماي زمستان است كه از اواسط بهمن بسته به مناطق مختلف مي‌تواند متفاوت باشد. در زمين‌هاي خوب تهيه شده چاله‌ها را به قطر و عمق 60 تا 90 سانتيمتر دو ماه قبل از كاشت حفر مي‌كنند. چاله‌ها را با خاك رويي و مخلوط 15تا 20كيلوگرم كود حيواني يك ماه قبل از كشـت پـر و آبيـاري مـي‌كننـد تـا خـاك نشست كند. نهال پيوند شده را بعد از نشست خاك مي‌كارند و بعد از كشت، خاك اطراف نهال را كمي فشرده مي‌نمايند تا فضاي خالي در اطراف ريشـه‌ها باقـي نمانــد و بلافاصـله آبياري مي‌كننـد. بيشـترين گيرايي نهال‌هاي پيوندي در زمين اصلي زماني است كه پيوندك داراي 6 برگ باشد.
شکل 2- باغ کٌنار
داشت
درخت كُنار به سبب داشتن سيستم ريشـه خيلي عميـق و طبيعـت خشـكي پسـند آن، خيلـي مقـاوم بـه خشكي است و پس از استقرار نياز كمي به مراقبت و آبياري دارند. اين درخت حتي بدون آبياري محصول مي‌دهد. اما براي استقرار و بهتر زنده ماندن، نهال‌هاي تازه كشت شده بايد آبياري سبك شوند. با توجه به نياز آبي پايين، آبياري قطره‌اي مي‌تواند اقتصادي باشد. برداشت ميوه در طول فصل زمستان انجـام و در فصل گرم تابستان خواب درخت شروع مي‌شود و برگ‌هاي آن ريزش مي‌كننـد. درختان در مدت بلوغ ميوه، برداشت و در زمان خواب گياه هيچ نيازي به آبياري ندارند. در ايران درختان را در اواخـر فروردين با شروع فصل گرم در منطقه هرس شديد مي‌كنند تا گياه به حالت خواب تابستانه برود. از اواخر تير ماه كه از شدت گرماي منطقه كاسته مي‌شود، شروع به آبياري درختان مي‌كنند تـا جوانـه‌ها شروع بـه رشد نموده و تشكيل گل و ميوه بر روي شاخه‌هاي فصل جاري انجام گيرد. آبياري تا فصل برداشت ميـوه ادامه مي‌يابد.
روش آبياري باغ كُنار در بيشتر كشورها از جمله ايران، روش تشتكي است. ابعـاد تشـتك در زمـان كاشت تا سانتيمتر قطر دارد و به تدريج با بزرگ شدن درخت، قطر تشتك به 1.5 تا 2 متر افزايش مي‌يابد.
كوددهي در باغات كوچك بندرت انجام مي‌شود. اما كوددهي منظم بـراي جبـران مواد غذايي كه ساليانه از طريق برداشت ميوه و هرس شديد درخت از خاك خارج مي‌شود ضروري است. كمبود ازت، فسفر و پتاسيم باعث كاهش، رشد شاخه‌ها تعداد و اندازه برگ، تعداد شاخه‌هاي جانبي، گلدهي و تشكيل ميوه و متعاقب آن كاهش محصول درخت مي‌شوند.
يك درخت كُنار متوسط در طول يك فصل رشد مقدار 142 تا 191 گرم نيتـروژن، 59 تا 87 گرم فسفر و 467 تا 684 گرم پتاسيم از خاك خارج می‌کند.
برداشت
برداشت ميوه كُنار بايد در مرحله‌اي صحيح از بلوغ، انجام گيرد زيرا ميوه‌ها بعد از برداشت بـالغ نمي‌شود. كيفيت ظاهري ميوه‌ها، مزه و بافت آن‌ها با افزايش بلوغ و رسيدن، كاهش مي‌يابد. ميوه‌هاي نابالغ فاقد شيريني بوده و داراي طعم ترش هستند. چنين ميوه‌هايي به خوبي نمی‌رسند و كيفيت آن‌ها پـائين است و از ارزش بازارپسندي پاييني برخوردارند. رنگ ميوه با گذشتن از مرحله بلوغ ميوه يا در ميـوه‌هـاي كاملاً رسيده از زرد يا زرد طلايي به رنگ قرمز يا قهوه‌اي تيره تغيير مي‌يابد.
افت ميوه از حالت ترُد و آبدار به حالت نرم و لزج در مي‌آيد چنين ميوه‌هايي جذابيت رنگ خـود را از دست داده و نرم مي‌شوند. عمر انبار ماني آن‌ها كم و به زودي فاسد مي‌شوند. ميوه‌هاي برداشت شده در مرحله‌اي مناسب از بلوغ، به خوبي رسيده و خصوصيات رنگ، مزه و طعم مناسبي پيدا خواهند نمود. رسيدن به حداكثر اندازه ميوه از لحاظ رقم، نرم بودن گوشت ميوه و توسعه رنگ زرد يا زرد طلائي از شاخص‌هاي بلـوغ ميوه هستند.
زمان بلوغ ميوه كُنار بسته به رقم و شرايط محيطي از 120 تا بر بالغ 170 روز متفاوت است. ميـوه‌ها از مراحل سبز بالغ و زرد طلايي بسته به رقم و فاصله بازار مصرف برداشت مي‌شـوند. از ميزان مواد جامد محلول و نسبت اين مواد به اسيديته نيز مي‌توان به عنوان شاخص بلوغ ميوه استفاده كرد.
عمليات برداشت ميوه به صورت دستي و با تكان دادن شاخه‌هاي درخت و ضربه زدن به آن‌ها كه منجر به ريزش ميوه‌ها مي‌شود انجام مي‌گيرد. گاهي براي سرعت و راحتي كار برداشت و جمـع آوري ميـوه‌هـا، در زير درختان پارچه پهن مي‌كنند. در اين حالت ميوه‌هاي بالغ و نابالغ برداشت مي‌شوند. همه ميـوه‌هاي يك درخت در يك زمان به مرحله بلوغ نمي‌رسند و كار برداشـت در 4 تا 5 مرحله و در ارقـام ديررس شايد تا 7 مرحله انجام شود.
شکل 3- برداشت کٌنار