مشخصات گیاهشناسی بادمجان
ارتفاع بادمجان بين 0.5 تا 1.5 متر مي‌باشد. ريشه آن سطحي، منشعب و قوي اسـت. سـاقة آن نيمه خشبي، سبز رنگ و داراي شاخه‌هاي فرعي گسترده مي‌باشد. برگها ساده، كنگرهدار، سبز روشن و مانند سايرگياهان اين خانواده كركدار مي‌باشند. گلها به صورت منفرد و يا در خوشه‌هاي دو يا چند تايي ظاهر ميشوند. وقتي گلها به صورت منفرد باشند ميزان ريزش آنها 80 درصد كمتر از حالتي اسـت كـه به صورت خوشهاي ظاهر شوند. گلها به اندازه 3 تا 5 سانتيمتر با دمگل مشخص، داراي 5 كاسبرگ، 5 گلبـرگ بـه هـم پيوسـته بـه رنـگ بـنفش و سـفيد و 5 پـرچم زرد رنـگ كـه مـادگي را كـاملاً احاطـه كرده مي‌باشند. گلها 40 تا 50 روز پس از نشـاكاري ظـاهر مـيشـوند. بازشـدن گـل‌هـا و پخـش شـدن گردهها معمولاً بين ساعات 6 تا 11 صبح تحت تأثير روشنايي، دما و رطوبت منطقه روي مـيدهـد و بـا مشاهده و تجربه مشخص مي‌گردد. بادمجان فاقد نياز ويژه به طول روز جهت گلدهي است. بادمجان به طور معمول گياهي با خودگرده افشاني بالاست و ميزان دگرگشني آن بستگي به ژنوتيپ، محل و ميـزان فعاليت حشرات دارد.
ميوه بادمجان از نوع سته يعني نوعي ميوه گوشتي است كه دانهها در داخل آن قرار ميگيرند. كاسبرگ‌ها با ميوه رشد مي‌كنند و اغلب داراي خارهاي زيادي هستند كه در موقع برداشت محصـول مشكلاتي را به همراه دارد. ميوههاي بادمجان در دامنة وسيعي از نظر شكل و رنگ مي‌باشند. ميـوه‌هـا در ارقام مختلف به رنگ‌هاي سياه، ارغواني، سبز، سفيد، ابلـق و رنـگ‌هـاي بينـابين ديـده مـيشـوند. از نظر شكل ميوه نيز تنوع بالايي در بادمجان وجود دارد و ارقـام مختلفـي از باريـك و دراز تا كاملاً گرد در بادمجان مشاهده ميشود. بذر زرد رنگ و داراي فرورفتگي كوچك است. قطر بذر 2 تا 4 ميلي متر و ضخامت آن نيم تا يك ميليمتر است.
جدول 1- مشخصات گیاه شناسی بادمجان
|
نام فارسی
|
بادمجان، بادنجان
|
|
نام انگلیسی
|
Eggplant
|
|
نام علمی
|
Solanum melongena L.
|
|
خانواده
|
Solanaceae
|
شکل 1- از چپ به ترتیب: برگ، گل و میوه گیاه بادمجان
کاشت
بادمجان بومي نواحي گرم بوده و در مقابل سرما حساس است. (دماي كمتر از 16درجه سانتيگراد) خسارت به بارمي آورد. براي توليد بادمجان، يك فصل رشد طولاني حدود 120 روز نياز است. بهترين رشد بادمجان دردماي 21 تا 29 درجه سانتـيگراد اتفـاق ميافتـد. دمـا و رطوبت بالا نيز عملكـرد را كـاهش ميدهد.
بادمجان ميتواند خشكي و غرقابي را تحمل كند ولي دورههاي طولاني غرقاب خاك باعث شيوع پاتوژن فساد ريشه ميشود. بادمجان را از لحاظ نياز نوري جزوگياهان خنثي طبقه بندي مي‌كنند وليكن براي رشد و نمو مطلوب نياز به گرما و نوركافي دارد. نور ضعيف در ايام زمستان درگلخانهها، بد شكل شدن ميوه و افتادن گل و غنچه را باعث ميشود. براي تشكيل مناسب گلها شدت نور بيش از 10كيلو لوكس نياز است و در عين حال ميزان گرماي داخل گلخانه نبايد پائينتر از 20 درجه سانتيگراد باشد. كاهش گرماي هوا و به ويژه گرماي خاك (كمتر از 18درجه سانتيگراد) نيز اغلب اختلالاتي مثل افتادن گل و غنچه را در پي دارد. اگر هدف توليد بذر باشد، دماي روزانه 32-25 و دماي شبانه 27-21 درجه سانتيگراد مناسب است.
شکل 2- کاشت نشاء بادمجان در مزرعه
بادمجان براي رشد مناسب احتياج به حاصلخيزي خاك و تغذيه كافي دارد. بادمجان ميتوانـد در تمامي خاكهاي سبك شني تا سنگين رسي رشد نمايد. خاك لوم شـني بـراي زمـاني كـه زودرسـي مورد نظـر است ايـدهآل ميباشـد. خــاكهـاي سنگيــن بــراي عملكردهـاي طولانــيتـر و تأخيــري توصيـه مي‌گردد. براي رشد مناسب بادمجـان pH، 6.5 -6 مناسـب مـيباشـد. ضـمناً ازكشـت بادمجـان در مزارعي كه قبلاً گياهان خانواده Solanaceae(گوجه فرنگي، سيب زميني، فلفل و بادمجان) كشـت شده است بايستي پرهيز شود.
داشت
بادمجان يك محصول با طول دورة رشد نسبتاً طولاني است و از جمله سبزيجاتي است كه مواد غذايي زيـادي از زمـين جذب ميكند. بدين منظور ميبايست ازكودهاي آلي و شيميايي قبل ازكشت و همچنين ازكودهاي شيميايي به صورت سرك پس ازكاشت استفاده گردد. بدين منظور مي‌توان در حين آماده سازي زمين 30 تا 40 تن در هكتار كود دامي پوسيده و يا 10 تن در هكتار كمپوست و یا 3 تن در هكتار كود مرغي را با خاك مزرعه مخلوط نمود. البته اگر زمين مزرعه شني بوده يا و مزرعه از نظر مواد غذايي ضعيف باشد، ميبايست اين مقادير را بالاتر در نظرگرفت. استفاده ازكودهاي شيميايي به صورت مجزا و يا به صورت كود كامل بايد در برنامة آماده كردن زمين قرارگيرد. مصرف كودهـاي شيميـائي ميبايـست بر اساس آزمـون خـاك باشد. در صورت كمبـود منزیم در خاك ميبايست از آهك استفاده گردد. كاربرد آهك اگر 3 تا 4 ماه قبل از نشاكاري در خاك توزيع و تثبيت گردد بسيار مؤثرتر از مصرف دير هنگام آن خواهد بود. به صورت كلي و در صورتي كه امكان آزمون خاك وجود نداشته باشد عناصر نيـتروژن، فسفر و پتـاس به ترتيب به نسبت 200 ،100و 100كيلوگـرم در هكتار توصيه مي‌گردد. نيمي از نيتروژن، تمامي فسفر و تمامي پتاس قبل از انتقال نشا و باقيماندة نيتروژن بسته به شرايط خاك در 2 تا 3 مرحله، 30 تا 45 روز پس از نشاكاري مصرف گردد.
شکل 3- مزرعه بادمجان
زمين بادمجان بايد دائماً مرطوب و نمدار باشد. آبياري در زمان گلدهي و تشكيل ميوه بسيار بحراني است. كمبود آب در اين دوره ميتواند منجر به تشكيل شكوفههاي انتهايي پوسيده و ميوة بد شكل گردد. كاهش اندازة ميوه و عملكرد نيز اثر در استرس رطوبتي پديد ميآيد. تنش رطوبتي در زمان رسيدگي ميوه مهمترين عامل محيطي در تلخ شدن محصول مي‌باشد. پژمردگي در اواخر صبح علامت خوبي براي نياز به آبياري است. توصيه ميشود آبياري بادمجان در تابستان 3 تا 4 روز يكبار و در بهار و پائيز 6 تا 8 روز يكبار صورت پذيرد. بادمجان يك گياه ريشه متوسط است كه عمق ريشة آن درخاكهاي با زهكشي خوب حدوداً 90 سانتي متر است. در هر آبياري ميبايستي خاك حداقل تا عمق 45 سانتي متر خيس گردد.
رشد اولية بادمجان نسبتاً كند است و به آرامي استقرار پيدا ميكند و چون فاصلة بوتهها از هم نيز نسبتاً زياد است لذا در رقابت با علفهـاي هـرز بـه خصـوص در اوايـل فصـل رشـد ضـعيف اسـت. علـفهـاي هـرز متعـددي از پهـن برگ‌هـا و باريـك برگ‌هـا بـراي بادمجـان ايجـاد مزاحمت مي‌كنند. از جملة اين علفهاي هرز مي‌توان به تاج خروس، سلمه تره، علف هفت بند، تربچـة وحشي، فرفيون، خارشتر، خللر، پنيرك، خرفه، آلاله، بومادران، درمنه، توق، پيچك، بارهنـگ، مـرغ، پنجه مرغي، قياق و... اشـاره كـرد. براي كنتـرل علـفهـاي هرز مـزارع بادمجان مي‌توان از روشهاي زراعي، مكانيكي وشيميايي استفاده كرد.
برداشت
ميوه بادمجان از زماني كه حدود يك سوم آن تشكيل شده است تا زماني كه اندازة نهايي خود را پيدا كـرده باشـد قابـل برداشـت اسـت. ميـوة مطلـوب مـيبايسـتي سفت، براق، عاري از برش يـا چروكيدگي و با اندازة مناسب و بازارپسند باشد. ميوه كاملاً رسيده را ميتـوان تـا مـدت زمـان نسـبتاً زيـادي روي بوتـه نگـه داشـت بـدون آنكـه تغييـر محسوسي در آن ايجاد گردد. ولـيكن نگهـداري بـيش از حـد آن باعـث سـفتي پوسـت، بـذري شـدن وكاهش كيفيت ميوه مي‌گردد. تاخير در برداشت ممكن است باعث جوانهزنـي بـذور در داخـل ميـوه گردد. به علاوه نگه داري ميوهها روي بوته باعث ميشود كه تشكيل ميوههاي جديـد بـه مخاطره افتد. زماني كه به دليل نگهداري ميوه روي بوته، رنگ پوست شروع به كمرنگ شدن ميكند، بذور تيره گرديده وگوشت ميوه اسفنجي وتلخ مي‌گردد.
برداشت دستي ممكن است توسط چاقوي تيز يا قيچي باغباني صورت گيرد. برداشت يـك يـا دو بار در هفته صورت ميگيرد. بادمجان نبايستي دورة پس ازبرداشت طولاني داشته باشد و ميبايست فوراً به بازار عرضه گردد. ميوهها معمولاً بر اساس رنگ و اندازه بسته بندي مـيگردنـد. بادمجـان مـيتواند به مدت 7 تا 10 در روز دماي 7 تا 10 درجه سانتيگراد و رطوبت نسبي 90 تا 95درصد نگهداري گردد. ثابت شده است كه سرمازدگي در دماي زير 7 درجه سانتيگراد باعث خسارت بـه بادمجـان مـيگردد. علائم سرمازدگي عبارتند از: چروكيدگي، برنزه شدن سـطح و قهـوهاي شـدن بـذور و گوشـت.
شکل 4- برداشت دستی بادمجان