آشنایی با زراعت کاهو

مشخصات گیاه‎شناسی کاهو

كاهو به طور كلي، 30-15 سانتيمتر ارتفاع دارد و طول دوره رشــد آن، از زمان كاشت تا برداشت 130-65  روز به طول مي‎انجامد. برگ‎هاي كاهو معمولاً صاف و بدون كرك هستند و كناره آن بريدگي‎هاي بسيار ريزي دارد. برگ‎ها در طي رشد، پيچيده مي‎شــوند و به رنگ‌هاي سبز، زرد، سبز تيره و قرمز قهوه‎اي وجود دارد. برگ كاهو بــا توجه به ارقام و نوع آن متفاوت مي‎باشــد. مثلا كاهوي پيچ گرد داراي برگ‎هاي نسبتا فشرده است كه روي هم قرار مي‎گيرند. شــاخص ويژه خانواده‎ي گل ستاره‎اي كه كاهو نيز به آن خانــواده تعلق دارد، گل‎هــاي لوله‎اي و زبانه‎اي آن‎ها است. در اين خانواده، گل از گل آذين و گلچه‎هاي متعددي تشكيل شده است. بذر كاهو به رنگ خاكستري نقره‎اي و در بعضي انواع آن به رنگ‎هاي ســياه، قهوه‌اي يا زرد است. شكل بذر كاهو كشيده و نوك باريك است و روي آن 5 تا 7 برجستگي مشاهده مي‎شود. براي آن كه بذر كاهو، متراكم كاشته نشود بهتر است كه بذر را با 5 برابر حجم خود با خاك نرم و يا ماسه مخلوط نموده و در زمين بپاشند. بذر كاهو در خرداد و اوايل تيرماه كاملا مي‎رسد. گروهي از متخصصين و افراد با تجربه معتقدند كه بذر دو ساله كاهو براي كشت بهتر از بذر يك ساله آن مي‎باشد. ريشــه كاهو، عموماً سطحي است ولي چنانچه نشاء به طور مستقيم در زمين اصلي كاشته شود، داراي ريشه عميقي مي‎شود. ريشه‎هاي فرعي وظيفه جذب مواد غذايي را به عهده دارند. كاهوها داراي ارقام و واريته‎هاي مختلفي مي‎باشند كه 4 نوع معمول آن‎ها شامل كاهو پيچ گرد یا آیسبرگ، كاهو معمولي یا رومی، كاهو فرانسه و کاهوی ساقه است.

جدول 1- مشخصات گیاه شناسی کاهو

شکل 1- آشنایی با برخی از ارقام کاهو

کاشت

كاهو از گياهان فصل خنك است. بنابراين در نواحي معتدل سرد و تا اندازه‎اي مرطوب، بهترين نتيجه از كاشت اين محصول بدست مي‎آيد. با اين وجود، كاشت بذر در فصولي كه رشد گياه به گرماي شديد بر نخورد در كليه نواحي امكان پذير است. كاهو جزء سبزي‎هايي اسـت كه در تمام طول سال به شـرط دارا بودن آب و هواي مناسـب، قابل كشت اسـت. منتها چنانچه قبل از رشـد كافـي كاهو، هواي گرم بر منطقه حاكم شـود، روي بوته، شاخه گل دهنده ظاهر شـده و كاهو، بذر مي‌دهد. در اين موقع برگ‌ها طعم تلخ و زننده پيدا كرده و غير قابل اسـتفاده مي‎شوند. بنابراين، بهترين مناطق براي كشت كاهو، نواحي سردسير و مرطوب مي‌باشد. در كشت‎هاي زمستاني، در اثر بارندگي‌هاي پي در پي، كاهوي پيچي توليد مي‌شود كه برگ‎هاي آن از لطافت و نازكي بي نظيري برخوردار است. كاهوها از نظر حساسيت به نور متفاوت هستند. امروز با اســتفاده از روش‎هاي به نژادي، كاهوهايي معرفي شده‎اند كه روز خنثي هستند. آب و هواي معتدل و مرطوب براي انواع بهاره نيز مناسب نيست. در حاليكه انواع تابستانه در اين نوع آب و هوا نتيجه خوبي مي‌دهد. كاهــو را در مناطقي كه يخبندان زمســتانه دارنــد در فصل بهــار و در مناطقــي كه داراي تابستان خنك است به عنوان كشت تابستانه و در نواحي گرمسيري، در پائيز و زمستان كشت مي‎كننــد. بذر انواع ديــررس و مقاوم به گرماي كاهــو را مي‎توان تا اواخر فروردين كاشت و از محصول آن تا اواخر خرداد و اوايل تيرماه استفاده نمود. بدين ترتيب در تمام فصول سال مي‎توان كاهوي تازه كاشت.

در كليه مناطقي كه ميانگين حرارت ماهانه 12 تا 15 درجه سانتي گراد است، كاهو به خوبي پرورش مي‎يابد. كاهو به حرارت زياد بسيار حساس مي‌باشد وقتي كه حرارت بالا باشد، برگ‎هاي آن شــروع به نوك سوختگي مي‌كند. در حرارت 30 درجه سانتيگراد بذر به خواب مي‌رود و جوانه نمي‎زند.

بطور كلي، كاهو را مي‎توان در انواع خاك‎ها كشت كرد، اما مناسب‎ترين خاك براي آن، خاك لوم سبك است كه مقدار زيادي مواد آلي در خود داشته باشد و از زهكشــي خوبي نيز برخوردار باشد. pH مناسب براي كشت كاهو بین 5.5 تا 5.6 است.

بستري كه در آن كاهو كشت مي‎شود، بايد كاملا صاف، نرم و عاري از علف‎هاي هرز باشد. زيرا اين امر براي استقرار و رشد گياهان جوان بسيار ضروري است. بسترهاي پشــته‎اي كه حدود 25-15 سانتي‎متر ارتفاع دارند نيز زهكش و محل تهويه مناسبي را ايجاد مي‌كنند كه اين امر، خطر ابتلاي گياهچه به عوامل بيماري‌زا را كاهش مي‌دهد.

كاهو را در مناطقي كه يخبندان زمستانه دارنــد، در فصل بهار، و مناطقي كه تابســتان‎هاي خنك دارند، به عنوان كشت تابستانه، و در نواحي گرمسيري در پائيز و زمستان مي‎كارند. كاشت نشاء در زمين اصلي انجام مي‎گيرد، ولي در انواع تابستانه و پائيزه، بذرپاشي در زمين اصلي انجام مي‌گيرد و پس از سبز شدن بذر، نشاءهاي اضافه را روي رديف تنك مي‌كنند. در نواحي معتدل سرد شمالي، بذر كاهو را در اواخر شهريور يا اوايل پاييز و يا براي تهيه محصول زمستاني مي‌كارند و در اواخر پاييز و يا در اسفند ماه، براي مصرف بهاري كشت مي‎كنند.

شکل 2- نشاء کاهو

 مقدار 2 گرم بذر اصلاح شده و مرغوب براي تهيه 1000 نشاء كاهو كافي است. كاشت نشاء در زمين اصلي در سبزي كاري‎هاي تجاري با ماشين نشاء كار و در فاصله 25×25 و يا 25×30 ســانتي‎متر انجام مي‌گيرد. معمولاً براي انواع تابستانه و پائيزه، بذرپاشي در زمين اصلي انجام مي‎گيرد. پس از سبز شدن بذر، نشاء‌هاي اضافي را روي رديف تنك مي‎كنند. تنك كردن معمولاً به وسيله دست و اغلب با كج بيل جهت كنترل علف‎هاي هرز همراه مي‌شود. به ميزان رشد و نمو گياهچه، تنك كردن حدود 3 هفته پس از بذرپاشي انجام مي‎گيرد و به ندرت تا 3 هفته به تأخير مي‎افتد. عمق كاشت بذر كاهو حدود 1.5 تا 2 سانتيمتر، فاصله كاشت 30×30 و يا 40×30 سانتيمتر و مقدار بذر مصرفي حدود 2 تا 2.5 كيلوگرم در هكتار است. در كشت‎هاي وسيع، بذرپاشي با ماشين بذرپاش انجام مي‌گيرد.

داشت

كاهو گياهي است كه از زمان كاشت تا برداشت به آبياري منظم احتياج دارد. آبياري زياد يكباره مي‌تواند به گياه خسارات زيادي وارد آورد. دوره‌هاي خشكي براي كاهو مناسب نيست. اين گياه طي دوره رويش كوتاه خود به ميزان 140 تا 160 ليتر آب در متر مربع نياز دارد.مزرعه كاهو به آبياري زيادي احتياج دارد. لذا هيچ موقع نبايد در معرض تنش خشكي قرار بگيرد. بهترين روش آبياري كاهو، روش سطحي مي‎باشد.

شکل 3- آبیاری مزرعه کاهو

ميزان نيترات كاهو به مقدار ازت موجود در خاك بستگي دارد و با افزايش ميزان ازت در عمق صفر تا 60 سانتي متري خاك، ميزان نيترات در برگ‎ها نيز افزايش مي‎يابد. كود دامي به علت كوتاه بودن دوره رويش كاهو كاملا در دسترس گياه قرار نمي‎گيرد بنابراين بايد كود شيميايي مورد نياز گياه را به خاك اضافه نمود. به ازاي هر هكتار حدود 80 كيلوگرم ازت، 80 كيلوگرم P₂O₅ ، 200 کیلوگرم K₂O، 50 کیلوگرم CaO و 15 کیلوگرم  MgO، با توجه به مواد غذايي موجود در خاك در نظر گرفته مي‎شود.

دو هفته پس از نشاءكاري، مبارزه با علف‎هاي هرز آغاز مي‌شــود. دفع علف‎هاي هرز با علف كش‎هاي شيميايي و يا وجين كردن انجام مي‌گيرد. معمولاً در كشــت مســتقيم 1 تا 2 بار و در كشت نشايي بيش از يكبار وجين نمي‌شود. در موقع وجين كردن بايد دقت نمود كه به گياه صدمه‌اي وارد نشود، زيرا گياهان صدمه ديده در مقابل بيماري‎ها بويژه بيماري سفيدك، بسيار حساس مي‌باشند.

شکل 4- مزرعه کاهو

برداشت

از آنجایي كه زمان رسيدن كاهو يكنواخت نيست، عمل برداشت نيز در چند مرحله صورت مي‎گيرد. برداشت محصول معمولا در صبح‎هاي خنك و در هواي غير باراني انجام مي‌شود. اگر برداشت هنگام بارندگي انجام شود، رنگ كاهــو زرد مي‎گردد. همچنين برداشت كاهو در شرايط گرم و آفتابي، باعث پژمرده شدن آن مي‎شود. برداشت محصول در سطح كوچك، با چاقوهاي دســته بلند و در سطوح بزرگ با ماشين‎هاي ويژه برداشت كاهو انجام مي‎گيرد. بوته كاهو را از 1 يا 2 سانتي متري زير خاك قطع مي‌كنند. بعد از برداشت، برگ‌هاي آفت‎زده و احتمالا سرمازده را جدا كرده، بوته‌ها را درصندوق‌هاي چوبي يا كارتن بسته بندي مي‌كنند. طرز بسته بندي بدين ترتيب است كه بايد ريشه‌ها روي هم و برگ‌ها مقابل يكديگر قرار گيرند. مي‎توان با قرار دادن بسته‌هاي كاهو در سردخانه با ماشــين يا قطار به نقاط بسيار دور حمل نمود. در كشــورهاي پيشــرفته، كاهو را توسط كمباين جمع آوري نموده و سپس باربندي كرده و به شكل يخ زده در مي‎آورند. مقــدار محصول به نوع زمين و نوع كاهو و مراقبت‎هاي زراعي بستگي دارد ولي به طور متوسط عملكرد كاهو بين 25 تا 35 تن در هكتار است كه از جمله اين عوامل مي‎توان به نوع كاهو، نحوه كاشت، آب و هوا (حداقل، حداكثر حرارت و ميزان بارندگي)، ساختمان و جنس خاك و غيره اشاره كرد.

شکل 5- برداشت کاهو