مشخصات گیاهشناسی عُناب
عُناب با نام علمی (Ziziphus jujube mill) از خانواده (Rhamnaceae)، درختی خزاندار، این درخت پوست تنه ناهموار، چوب بسیار محکم و شاخه‌های خاردار دارد. درخت عناب دو نوع شاخه دارد. تعدادی از شاخه‌ها خزان کننده‌اند. به عبارت دیگر در فصل زمستان مانند برگ‌ها از درخت جدا می‌شوند و به زمین می‌ریزند. گل و میوه‌ها بر روی این شاخه‌های انعطاف‌پذیـر به وجـود می‌آیند. برخی دیگر از شاخه‌ها دائمی هستند و باعث رشد سالانه درخت می‌شوند. این شاخه‌ها که قطورترند، خود دارای تعدادی شاخه خزان‌کننده هستند. به نظـر می‌رسد که در عناب زاویه برگ‌ها، حامل تعداد زیادی جوانه است که هـر ساله شاخه‌های خزان‌کننده و گاهی شاخه‌های دائمی را به وجود می‌آورند.
در هر شاخه خزان‌کننده 5 تا 12 خوشه گل جانبی و در هر خوشه 7 تا 14 گل زرد رنگ به قطر 3 تا 6 میلی‌متر وجود دارد. گل‌های عناب دو جنسی هستند و دارای 5 کاسبرگ، 5 گلبرگ و 2 برچه هستند. این گل‌ها معطرند و گرده افشانی آن‌ها را حشرات به عهده دارند. تک درختان عناب نیز محصول میدهند و این نشانه خودباروری آن است. میوه عناب شفتی است، دراز یا گرد به رنگ سبز که با رشد میوه کمکم زرد می‌شود و در زمان رسیدن به رنگ قرمز تیره (عنابی) در می‌آید. هسته آن سخت و استخوانی است. گلدهی و میوه‌دهی عناب در چند مرحله متوالی صورت می‌گیرد. به همین دلیل روی یک درخت میوه‌های ریز و درشت و در مراحل مختلف رشد و نمو را میتوان مشاهده کرد.
جدول 1- مشخصات گیاهشناسی عنُاب
|
نام فارسی
|
عُناب، خرمای قرمز، خرمای هندی
|
|
نام انگلیسی
|
Jujube
|
|
نام علمی
|
Ziziphus jujube mill
|
|
خانواده
|
Rhamnaceae
|
شکل 1- آشنایی با درخت، برگ، گل و میوه عناب
کاشت
عناب قابلیت رشد و تولید در زمین‌هاي شور را دارد و مقاوم به کم آبی است که در نتیجه در شرایط دیم امکان کشت آن وجود دارد و توجه بیشتر به کشت این محصول ضمن بالا بردن ظرفیت تولید، در حفاظت خاك نیز بسیار مؤثر است. نواحی گرم با آب و هواي خشک و گرمسیري را دوست دارند و به یخبندان حساس، ولی گرماي شدید را با ریزش برگ‌ها و رفتن به حالت خواب به خوبی تحمل می‌کند. دماي مطلوب رشد 20 تا 25 درجه، براي تولید میوه با کیفیت بالا نیاز به هواي خشک و نور خورشید زیاد توصیه می‌شود. عناب در خاك‌هاي خیلی سبک، کم عمق، سنگلاخی و خاك‌هاي سنگین و حتی خاك‌هاي شور رشد می‌کند. بنابراین از نظر خاك محدودیتی براي رشد ندارد و مقاوم می‌باشد.
درخت عناب خاک‌های اسیدی و آبگیر را دوست ندارد و به وجود گچ و ترکیبات آهکی نسبتا حساس است. در خاک‌های شنی تا رسی و حتی سنگلاخی میتواند رشد کند، لیکن بهترین خاک برای آن خاک‌های لومی و لومی- شنی با عمق مناسب است pH 4.5 تا 8.4 میتواند رشد کند در خاک‌های با (pH مناسب آن 6.5 تا 7.5 است). این درخت شوری EC آب را تا 3 میلیموس بر را تحمل می‌کند و سانتیمتر براحتی تحمل می‌کند. مقادیر بیشتر، کاهش محصول را به دنبال خواهد داشت.
تکثیر گیاه با قلمه‌زدن شاخه‌ها و یا از طریق بذر امکانپذیر است که براي این کار بذر را در فصل پائیز در خزانه‌هایی که از خاك مناسبی برخور دارند، کشت می‌نمایند. با آبیاري منظم و به موقع و نیز وجین علف‌هاي هزر سطح خزانه، نهال‌ها پس از دو سال از ریشه نسبتاً ضخیم و مناسبی برخوردار می‌شوند و میتوان آن‌ها را به زمین‌هاي مورد نظر منتقل کرد. زمان مناسب براي انتقال نهال‌ها به زمین دائمی اواخر پائیز یا اوایل بهار می‌باشد. در صورت وجود سرماي شدید زمستان کاشت در اسفند ماه توصیه شده است. نهال‌ها در ردیف‌هایی به فاصله دو متر کشت می‌شود. فاصله دو نهال در طول ردیف نیز یک متر مناسب است. در محل کاشت درخت گودال‌هایی به ابعاد 1*1*1 حفر می‌کنیم. در خاک‌های قوی و حاصلخیز ابعاد گودال‌ها را میتوان کمتر در نظر گرفت. درخت عناب را میتوان مانند سایر درختان میوه در اواخر پاییز یا زمستان کشت کرد.
شکل 2- باغ عناب
داشت
مقدار آب خالص برای آبیاری یک هکتار عناب 4500 متر مکعب در سال است. درخت عناب در ابتدای کاشت و در سال اول هر 4 تا 5 روز یک بار آبیاری می‌شود و در سال‌های بعد مدار آبیاری به نیاز آبی محصولات 12 تا 15 روز خواهد رسید.
کوددهی باید هر سال با توجه به شرایط سنی درخت، نتایج حاصل از آزمون آب، خاک و برگ و براساس توصیه آزمایشگاه انجام شود. در واقع کوددهی با توجه به شرایط هر باغ میتواند اختصاصی باشد. در صورت انجام ندادن آزمایش‌هـای لازم، افزودن 5 تا 10 کیلوگرم کود دامی پوسیده به صورت چالکود در اطراف درخت (در انتهای سایه‌انداز) یا به صورت شیار کودی و در مسیر جریان آب بسیار مفید است. این مقدار میتواند با رشد درخت به 20 تا 25 کیلوگرم افزایش یابد.
برداشت
برداشت محصول عناب از اوایل مرداد تا اواخر شهریور به دو منظور تازه‌خوری و خشک انجام می‌گیرد. برداشت عناب به منظور تازه‌خوری پس از اینکه رنگ میوه قرمز تیره شد، در حالت ترد و تازه بودن انجام می‌شود. میوه عناب چنانچه روی درخت خشک شود، چروکیدگی آن کمتر خواهد شد. بنابراین اجازه میدهند تا حد امکان میوه‌ها روی درخت خشک شود. در این شرایط تعدادی از میوه‌هـا در اثر باد روی زمین خواهد ریخت. لذا بهتر است کف باغ تمیز باشد و میوه‌هایی که در اثر باد ریزش می‌کنند، جمع‌آوری شود.
هنگام برداشت میوه، کف باغ چادر و برزنت پهن شده و با ضربات چوب محصول برداشت می‌شود. این روش بـرای درختان مرتفع مشکل است. در صورت داشتن باغات منظم استفاده از دستگاه‌های مکانیزه کمک مؤثری در کاهش هزینه‌های برداشت خواهد کرد. بیشتر مراحل خشک شدن میوه عناب روی درخت انجام می‌شود. پس از برداشت، میوه‌های جمع‌آوری شده را برای خشک شدن کامل در آفتاب خشک می‌کنند. در قدیم هنگام خشک کردن، میوه‌ها را به خاکستر آغشته می‌کردند. برخی باغداران خشک کردن میوه‌ها را در محیط سایه انجام میدهند. درنهایت میوه‌های خشک شده را در انبار مناسب و دارای تهویه نگهداری می‌کنند.
شکل 3- برداشت دستی عناب