مشخصات گیاه‌شناسی بیدمشک
بید مشک با نام علمی (Salix aegyptiaca) از خانواده بیدیان (Salicaceae)، درختچه‌ای است دو پایه زینتی و گاهی به صورت درخت، کوچکتر از بیدهای معمولی با ارتفاع 8 تا 10متر است. بیدمشک دو پایه است، یعنی گل‌های نر و ماده از هم جدا هستند و از نظر ظاهری نیز تفاوت‌هایی بین این دو وجود دارد. سنبله‌های نر حدود 3.5 سانتیمتر و سنبله‌های ماده حدود 10 سـانتیمتر طول دارند. همچنین برگ‌ها در گیاهان ماده کمی بزرگتر از گیاهان نر هسـتند. از گل‌آذیـن نر بیدمشک برای تهیه عرق بیدمشـک، اسـانس، معطرکردن مـواد غذایی و همچنین به دلیل خواص درمانی آن در طب سـنتی استفاده می‌شود. تنه درخت به رنگ خاکستری و سبز تیره تا زیتونی، چوب زیر پوست با زخم‌های خطی مشخص به طول ۲ تا 18میلیمتر است، زیر پوست و روی چوب این درخت برجستگی‌های تیزی وجود دارد. شاخه‌های یکساله به ضخامت 1.8 تا 2.7 میلیمتر است. برگ‌ها به طول ۲تا 3.5 سانتیمتر، کرکدارو متفاوت در پایه نرو ماده، روی برگ سبز تیره و پشت آن کرکدارو روشن، برگ‌های درختان نر معمولاً بیضی شکل و پهن‌تر از درختان ماده است. میوه به صورت کپسول به طول 7 تا 9 میلیمتر است که در ماه‌هاي آخر تابستان با دو دریچه باز می‌شود و دانه‌هاي متعددي که داخل میوه وجود دارد و هر یک مجهز به یک کاکل پوشیده از تارو کرک ابریشمي هستند، بیرون می‌ریزند و با باد به آسانی به اطراف پراکنده می‌شوند.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی بیدمشک
|
نام فارسی
|
بیدمشک،گل بیدک، گربه بید، شاه بید و بید طبری
|
|
نام انگلیسی
|
Musk willow
|
|
نام علمی
|
Salix aegyptiaca
|
|
خانواده
|
Salicaceae
|
شکل 1- آشنایی با درخت، برگ، گل بیدمشک
کاشت
بیدها و از جمله بیدمشک درختانی هستند که در خاک‌های لومی عمیق و مرطوب حاشیه رودخانه‌ها رشد مناسبی دارند. بیدها در برابر شرایط و تغییرات آب و هوایی مانند سرما تحمل زیادی دارند. خاک مطلوب بیدمشک سبک، عمیق، غنی و با زهکش مناسب است. اما در بیشتر خاک‌ها از سبک و شنی تا خیلی سنگین رسی رشد می‌کند، ولی خاک‌های قلیایی را نمی‌پسندد و در خاک‌هایی با اسـیدیته کمی پایین و همچنین خنثی رشد بهتری دارد. بیدمشک دامنه تحمل دمایی وسیعی دارد، به طوری که میتواند در مناطق با زمستان‌های سرد (حدود25- درجه سانتیگراد) تا مناطق با تابستان‌های گرم (حدود 35درجه سـانتیگراد) را به شرط مساعد بودن شرایط رطوبتی خاک تحمل کرده و رشد کند. بیدمشک گیاهی نورپسند است و در شرایط آفتاب و نیمه سایه به خوبی رشد می‌کند، ولی در سایه رشد مناسبی ندارد. در واقع هر مقدار که خاک سنگین‌تر باشد و رطوبت بیشتری در آب وجود داشته باشد، وجود نور مستقیم بیشتر به رشد آن کمک می‌کند. مکانی کاملا سـایه باعث بلند و باریک شدن ساقه‌ها و عدم شـکل‌گیری شـاتون‌ها یـا ریزش زود هنـگام آن‌ها می‌شود. همچنین شرایط سـایه و نور کم باعث کاهش عطر شاتون‌های بیدمشک می‌شود.
درختان بیدمشک در حالت سنتی معمولاً در حواشی رودخانه‌ها و نهرهای آبیار یو بدون رعایت فاصله معین کشت شده‌اند؛ اما فاصله کاشت درختان بیدمشک در کشت‌های ردیفی نباید کمتر از 3متر باشد. در حالت کشت‌های انبوه و مزرعه‌ای فاصله ردیف‌ها را میتوان حداقل ۴مترو فاصله درختان روی ردیف را 3متر در نظر گرفت.
شکل 2- باغ بیدمشک
داشت
بیدمشک هم مانند سایر گونه‌های جنس بیـد آبدوست است و نیاز به خاکی مرطوب دارد؛ ولی به خاک همیشه خیس هم متحمل است. به همین دلیل است که به شـکل طبیعی این گیاه در مکان‌های نزدیک به منابـع آب همانند حواشی نهرها، رودخانه‌ها و اراضی مرطوب رشد می‌کند. درختان بزرگ و بالغ تا حدودی به وجود برخی دوره‌های کوتاه مدت خشکی تحمل نشان می‌دهند، اما تنش خشکی باعث کندی رشد و کاهش تولید شاتون در بیدمشک می‌شود.
بیدمشک به ویژه در حالت تولید ارگانیک نیاز چندانی به کوددهی شـیمیایی ندارد؛ اما پخش کردن کودهای دامی، گیاهی و خاک‌پـوش همانند کود بسیار پوسیده دامی یا خاک برگ به ضخامت 10سـانتیمتر میتواند علاوه بر نگهداری رطوبت در سطح خاک به تدریـج مقداری مواد غذایی وارد خاک کند.
برداشت
عمر گلدهی بیدمشک حدود 15 تا ۲0روز است. برداشت شاتون‌های بیدمشک معمولاً در صبح و با پوشیدن دستکش انجام می‌شود. هرچه فاصله بین زمان چیدن شاتون‌ها تا استحصال عرق بیدمشک کمتر (حداکثر 7۲ ساعت) باشد، بهتر است. فاصله طولانی‌تر بین زمان چیـدن شـاتون و عرق‌گیری، باعث کاهش کیفیت اسانس و عرق می‌شود. به ازای یک کیلو گل تازه حدود ۲ تا 3.5 لیتر عرق به دست می‌آید. گل‌های برداشت شده خودبه‌خود در محل جمع‌آوری گرم شده و از کیفیت آن‌ها کاسته می‌شود. بنابراین، باید بعد از برداشت اولا زیاد فشرده نشود و ثانیا بلافاصله به محل عرق‌گیری منتقل شود یا در جای خنک نگهداری شود.
شکل 3- برداشت دستی بیدمشک