آشنایی با درخت زغال‌اخته و نحوه نگهداری از آن

مشخصات گیاه‌شناسی زغال‌اخته

زغال‌اخته با نام علمی (Cornus mas L.) از خانواده (Cornaceae)، گیاهی درختچه ای، خزندار است. برگ‌های این گیاه بیضی شکل بوده و حاوی دمبرگ‌های کوتاه 5 تا 10 میلیمتر می‌باشد که به صورت متناوب روی شاخه‌ها قرار گرفته اند. گل‌های زغال‌اخته در اوایل بهار قبل از ظهور برگ‌ها بر روی گل آذین چتری پدیدار می‌شوند. همچنین در قاعده گل آذین گوشوارک وجود دارد. در هر گل معمولا 4 گلبرگ زرد رنگ، 4 کاسبرگ، 4 پرچم و یک مادگی دو برچه‌ای وجود دارد. مدت گلدهی در این گیاه 10 تا 14 روز بوده و در هر گل آذین به طور متوسط 12 تا 25 گل بوجود می‌آید. گرده افشانی گل‌ها توسط حشرات انجام می‌شود زیرا گل‌ها قادر به تولید شهد هستند. جوانه‌های بارور زغال‌اخته به صورت جانبی روی شاخه یکساله تشکیل می‌شود. شاخه‌های یکساله به رنگ زرد مایل به سبز بوده و پوست تنه گیاه به رنگ قهوه‌ای می‌باشد. در اواخر فصل رشد رنگ قرمز مایل به ارغوانی در برگ‌ها پدیدار می‌شود. گل انگیزی در زغال‌اخته در اواخر پاییز صورت می‌گیرد. میوه این گیاه بسته به نوع رقم می‌تواند زودرس یا دیررس باشد. میوه‌ها معمولا به رنگ قرمز تیره بوده و بیضی شکل هستند. ریشه زغال‌اخته سطحی است. ميوه زغال اخته به صورت شفت به شكل مستطيل، بيضي و يا گلابي داراي رنگ قرمز با طعم ترش و كمي شيرين مي‌باشد.

جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی زغال اخته

شکل1- آشنایی با درختچه، برگ، گل و میوه زغال‌اخته

کاشت

 زغال‌اخته به ۶ تا ۸ ساعت نور کامل آفتاب نیاز دارد. در مکان‌های نیمه سایه نیمه آفتاب این میزان به ۴ تا ۵ ساعت می‌رسد. بودن زیر سایه باعث می‌شود این درخت توان گلدهی نداشته باشد. زغال اخته می‌تواند سرمای زمستان را تا دمای منفی ۲۵ درجه کند. برعکس، مقاومت زغال‌اخته نسبت به گرما بسیار پایین است، این درخت در مقابل وزش باد‌های خشک و گرم مقاومتی ندارد و برگ‌هایش می‌ریزد. زغال‌اخته در خاک‌هایی با بافت متوسط (لومی) که زهکش خوبی داشته باشند می‌توانند رشد کنند. زمان کاشت این گیاه در مکان جدید در تابستان است و اگر در سایر زمان‌های سال بخصوص در طی پاییز اقدام به کاشت این گیاه کنیم، از رشد خوبی برخوردار نخواهد بود.

شکل2- باغ زغال‌اخته

داشت

درختان جوان زغال‌اخته به آبیاری منظم نیاز دارند بنابراین زمانی که سطح خاک نسبتا خشک شد نسبت به آبیاری اقدام کنید. اگر بافت خاک گیاه از نوع متوسط باشد در اوایل رشد هفته‌ای یک مرتبه آبیاری این گیاه کافی است. مقاومت زغال‌اخته نسبت به خشکی خاک متوسط و میانه است و تحمل خشکی کشیدن برای مدت طولانی را ندارد. بنابراین به طور کل بهتر است که کشت و پرورش این گیاهان در مناطقی انجام شود که ریزش باران و مرطوب شدن خاک بخصوص در طی تابستان و همچنین گرمای تابستان در حد قابل قبولی باشد تا گیاهان بالغ و استقرار یافته خشکی نبیند. در غیر این صورت رشد و همچنین گلدهی و میوه‌دهی این گیاه با کیفیت و کمیت پایینی انجام می‌شود.

گیاه زغال‌اخته نیاز زیادی به کوددهی ندارد،  اما بهتر است که در بهار و با شروع رشد از خاک برگ یا کود پوسیده گاوی برای رشد بهتر آن استفاده شود.

برداشت

میوه‌های زغال‌اخته در اردیبهشت ماه تشکیل می‌شوند. بعد از گذشت 3 تا 4 سال از کشت، تولید محصول در زغال‌اخته آغاز می‌گردد. زمان برداشت محصول در ارقام زودرس و دیررس متفاوت می‌باشد. برداشت در ارقام دیررس در نیمه دوم مرداد و در ارقام زودرس در خرداد ماه صورت می‌گیرد. برای ارسال به بازارهای دور دست، میوه زغال‌اخته کمی سفت برداشت می‌شود. تغییر رنگ دم میوه به آبی تیره و سهولت جدا شدن میوه از شاخه جزء مهمترین شاخص‌های برداشت در میوه زغال اخته محسوب می‌شوند. میانگین عملکرد این گیاه 22 تن در هکتار گزارش شده است.

شکل 3- برداشت دستی زغال‌اخته