مشخصات گیاه‌شناسی کدو طبی
کدو طبی یا تخم کاغذي با نام علمی (Cucurbita pepo con) از خانواده (Cucurbitaceae)، گیاهی علفی و یک‌ساله است. این گیاه داراي ریشه‌اي اصلی و محکم، سا قه کرکدار و تو خالی و عادت رشدي خزنده می‌باشد. ارتفاع این گیاه بسته به رقم و شرایط اقلیمی محل رویش بین 2.5 تا 3 متر متفاوت می‌باشد. روي ساقه پیچک‌ها یا قلاب‌هایی به وجود می‌آید که سبب اتصال گیاه به قیم می‌شود. برگ‌ها درشت و به رنگ سبز روشن و پنج لوبی هستند که توسط دمبرگ طویل و کرکداري به طول 25 تا 30 سانتیمتر به ساقه متصل می‌شوند. این گیاه یک پایه است ولی گل‌هاي نر جدا از گل‌هاي ماده روي گیاه قرار می‌گیرند. گل‌ها نیز زرد رنگ و پنج لبی است. گل‌هاي ماده کوتاه تر از گل‌هاي نر هستند و ابتدا گل‌هاي نر به صورت دسته‌اي و سپس گل‌هاي ماده به طور جدا از هم ظاهر می‌شوند.
میوه گوشتدار، درشت، کروي شکل و یا کم و بیش کشیده است. شکل میوه از اختصاصات گونه‌اي محسوب می‌شود. میوه‌هاي رسیده به رنگ زرد یا سبز مایل به زرد هستند. داخل هر میوه 400 الی 500 عدد دانه وجود دارد. رنگ دانه سبز تیره یا سبز زیتونی است. طول دانه 15 الی 20 و عرض آن 8 تا 10 و ضخامت آن 2.5 تا 3 میلی‌متر است. رنگ دانه سبز تیره یا زیتونی می‌باشد و اطراف دانه را پوشش شفاف و ظریفی احاطه می‌کند. وزن هزار دانه 200 تا 310 گرم است. دانه حاوي 40 تا 60 درصد روغن می باشد. دوره‌ي رویش این گیاه متفاوت است و به رقم و شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد و بین 120 تا 140 روز متغییر می‌باشد.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی کدو طبی
|
نام فارسی
|
کدوی طبی یا کدوی تخمه کاغذی
|
|
نام انگلیسی
|
Field pumpkin
|
|
نام علمی
|
Cucurbita pepo con
|
|
خانواده
|
Cucurbitaceae
|
شکل 1- آشنایی با بوته، برگ، گل و میوه گیاه کدو طبی (تخم کاغذی)
کاشت
کدوي تخم کاغذي گیاهی روز بلند است. این گیاه در طول رویش به نور و درجه حرارت زیاد نیاز دارد. بذرها در دماي 12 درجه سانتی‌گراد جوانه می‌زنند ولی دماي مطلوب براي رویش دانه 25 تا 30 درجه سانتی‌گراد است رویش این گیاه در دماي کمتر از 14 درجه سانتی‌گراد متوقف می‌شود. پیکر رویشی این گیاه به سرما بسیار حساس بوده به طوري که برگ‌ها در منفی 0.5 درجه سانتی گراد و ساقه و میوه در منفی 1.5 تا 1 درجه سانتی‌گراد خشک می‌شوند.
این گیاه قادر است خشکی را تحمل کند و در صورت خشکی‌هاي طولانی ریشه قادر به جذب رطوبت از اعماق خاك خواهد بود. کدوي تخم کاغذي براي رویش به خاك خاصی نیاز ندارد ولی خاك‌هایی با بافت متوسط و غنی از مواد و عناصر غذایی، مناسب‌تر هستند. زمین‌هاي حاوي آهک زمین‌هاي مناسبی براي کشت این گیاه هستند. خاك‌هاي اسیدي و شرایط غرقابی براي کشت کدو تخم کاغذي مناسب نیستند. توصیه می‌شود این گیاه در خاك‌هاي قلیایی کشت شود. همچنین در زمین‌هایی که سطح آب زیرزمینی آن‌ها بالا است نباید کشت شود. کدوي تخم کاغذي به اکثر علفکش‌ها حساس است.
هنگامی که دماي خاك بیش از 12 درجه سانتی‌گراد باشد، می‌توان به کاشت کدوي تخم کاغذي اقدام نمود. چون این گیاه به سرما بسیار حساس است، از این رو بهتر است کشت آن با تاخیر انجام شود. زمان مناسب براي کاشت کدوي تخم کاغذي اوایل اردیبهشت ماه است. تاخیر در کاشت مناسب نیست و در کاهش محصول نقش عمده‌اي دارد. کشت بذر روي داغاب انجام می‌گیرد و براي کشت بذر در هر چاله تعداد 3 -2 عدد بذر را به عمق 5-3 سانتی متر قرار می‌دهند. لازم به ذکر است که عمق جوي بین ردیف ها معادل 30-20 سانتیمتر مناسب است. پس از سبز شدن، بوته‌هاي ضعیف را تنک کرده و یک بوته قوي باقی می‌ماند.
شکل 2- مزرعه کدو طبی
داشت
آبیاري این گیاه در مراحل اولیه رشد هر سه تا چهار روز یک بار و بعد از استقرار گیاه بسته به شرایط منطقه متغیر است.کودهاي حیوانی نقش عمده‌اي در افزایش عملکرد این گیاه دارند. از این رو توصیه می‌شود 40-30 تن در هکتار کود حیوانی کاملا پوسیده را در فصل پاییز قبل از کاشت به زمین اضافه کرد. افزودن 80-60 کیلوگرم ازت و 150-120 کیلو گرم اکسید فسفر و 120-100 کیلو گرم اکسید پتاس در هکتار و در فصل پاییز نقش عمده‌اي در افزایش عملکرد دارد. در صورت کاهش ازت خاك توصیه می‌شود 50-40 کیلوگرم در هکتار ازت در بهار به خاك افزوده شود. به طور کلی این گیاه نیاز غذایی بالایی دارد در حالی که نیاز آبی آن کم می‌باشد.
برداشت
زمان برداشت محصول به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد. میوه‌ها از اواسط شهریور به تدریج می‌رسند و اواخر شهریور تا مهر زمان مناسبی براي برداشت میوه‌ها می‌باشد. با رسیدن میوه‌ها برگ‌ها و ساقه‌ها خشک می‌شوند. هنگامی که 70 تا 75 درصد میوه‌ها رسیدند و زرد رنگ شدند و برگ‌ها شروع به خشک شدن کردند، اقدام به جمع‌آوري میوه‌ها می‌کنند. در این صورت میوه‌ها را از نقاط مختلف زمین برداشت کرده و در یک نقطه جمع می‌کنند و پس از شکستن میوه‌ها دانه‌هاي داخل آن را خارج می‌کنند. در حال حاضر براي خارج کردن دانه‌ها ماشین‌هاي مخصوصی طراحی و ساخته شده است. امروزه انواع ماشین آلات اتوماتیک و غیر اتوماتیک برداشت کدو در بازار موجود می‌باشند. در ماشین‌هاي اتوماتیک، برداشت، جداسازي تخم، دپو و تخلیه کدو به صورت اتوماتیک صورت می‌گیرد.
عملکرد بذر متفاوت و بسته به شرایط اقلیمی به خصوص وضعیت خاك دارد. متوسط وزن میوه کدو 6 کیلو گرم می‌باشد. از هر هکتار زمین کشت شده معمولا 80 تا 150 تن میوه‌ي کدو تخم کاغذي به دست می‌آید که از این مقدار کدو، 0.9 تا 1.5 تن دانه در هکتار استحصال می‌شود. در برخی منابع 0.5 تا 1.4 تن دانه در هکتار گزارش شده است. اصلاح گران به دنبال تولید ارقامی با میوه کوچکتر و دانه بیشتر، ارقام زودرس با رسیدگی یکنواخت هستند.
شکل 3- برداشت دستی کدو طبی