مشخصات گیاه‌شناسی بومادران
بومادران با نام علمی (Achillea millefolium) از خانواده (Asteraceae)، گیاهی است علفی، پایا، ایستاده و چند ساله با سرعت رشد متوسط که 20 تا 90 سانتیمتر طول و 10 تا 50 سانتیمتر گستردگی دارد. این گیاه داراي ساقه‌اي ساده و برگ‌هایی با بریدگی‌هاي زیاد و باریک و بدون دمبرگ است. برگ‌هاي این گیاه سرنیزه‌اي شکل و دو تا سه‌شانه‌اي هستند. رنگ برگ‌ها سبز تیره است. گل‌ها به رنگ سفید یا سفید متمایل به زرد است و به شکل کاپیتول‌هاي تقریبا کروي و کركدار مجتمع در بالاي شاخه‌هاي منشعب دیده می‌شود؛ اغلب معطر است و داراي 19 گونه علفی در ایران می‌باشد. مدت زمانی بین 2 تا 5 سال نیاز است تا این گیاه کاملا رشد کند. گل این گیاه رایحه‌اي شبیه بوي مشک دارد که اولین گل‌های آن اواخر بهار به وجود می‌آید و گلدهی تا فصل پاییز ادامه دارد. در سرتاسر فصل تابستان، گل‌هاي کوچک و بی‌شماري، به صورت خوشه‌هایی که بالاي آن مسطح است که به صورت چتر مانند ظاهر می‌شود. زمان گلدهی گیاه از اواخر اردیبهشت تا پایان تیر ماه بوده و بهترین زمان برداشت نیمه اول تیر ماه است. میوه بومادران فندقه، طویل و به شکل تخم مرغ وارونه است و وزن هزار دانه آن 0.16 گرم است.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی بومادران
|
نام فارسی
|
بومادران، بوی مادران، بوماران، هزار برگ
|
|
نام انگلیسی
|
Yarrow
|
|
نام علمی
|
Achillea millefolium
|
|
خانواده
|
Asteraceae
|
شکل 1- آشنایی با بوته، برگ، گل و بذر گیاه بومادران
کاشت
بومادران در مدت رویش به شرایط اقلیمی خاصی نیاز ندارد و تقریبا در هر اقلیمی رویش می‌کند. البته در مناطق گرم و آفتابی گل‌هاي بیشتري تولید می‌نماید. گیاهی است روز بلند که مناسب‌ترین دما براي رشد و گلدهی آن 18-26 درجه سانتی‌گراد است. این گیاه نباید در معرض سرما و بادهاي سرد قرار گیرد. بومادران نور کامل می‌پسندد،؛ اما در شرایط نیمه‌سایه هم رشد می‌کند. بنابراین در مناطق گرم و آفتابی بهتر رشد می‌کند. اما در مناطق با بارندگی سالانه 120میلی‌متر هم دیده می‌شود. این گیاه براي بهبود کیفیت و جلوگیري از فرسایش خاك نیز کاشته می‌شود. خاك سبک و شنی با زهکشی خوب و محلی با آفتاب کامل براي این گیاه مناسب است. PH مورد نیاز گیاه 6- 6.7 است.
زمان مناسب براي کاشت مستقیم اواخر تابستان تا اوایل پاییز می‌باشدکه بذور به صورت ردیفی در زمین اصلی که بستر آن براي کشت بومادران آماده شده است، کشت می‌شوند. بذرها به صورت ردیفی بـه فاصله 60-70 سانتیمتر کاشته شده و فاصله آن‌ها از هم در روي ردیف 25-30 سانتیمتر می‌باشد. میزان بذر مورد نیاز براي یک هکتار زمین 4-6 کیلوگرم در هکتار است.
شکل 2- مزرعه بو مادران
داشت
رشد بومادران کند است و چهار تا پنج سال نیز در زمین باقی می‌مانـد. هر چند گیاه بومادران به نسبت مقاوم می‌باشد و در برابر خشکسالی، خشکی خاك و آلودگی هوا از بین نمی‌رود؛ اما در مناطق کم‌باران، آبیاري به موقع و منظم براي داشتن محصول خوب، لازم است. بسته به اقلیم هر 5-10 روز یک بار آبیاري انجام می‌شود. این گیاه به خشکی مقاوم است ولی خشکی باعث کاهش سطح برگ و عملکرد اجزاء می‌شود.
بهترین روش تعیین وضعیت حاصلخیزي خاك و توصیه‌هاي کودي آزمون خاك است. وجود تناسب در مقدار عناصر اصلی نظیر ازت، فسفر و پتاس نقش عمده‌اي در افزایش پیکر رویشی گیاه و همچنین افزایش اسانس آن‌ها دارد. کود دامی به میزان 30 تن در هکتار بیشترین تأثیر را در تولید بیومس و عملکرد ماده مؤثره دارد. تحقیقات نشان می‌دهد که میزان اسانس به طـور معنا داري تحت تأثیر تیمارهاي کودي قرار دارد و کاربرد کود زیستی به همراه 50 درصد کود شیمیایی و پس از آن به ترتیب کود شیمیایی و کود زیستی بیشترین میزان اسانس را تولید می‌نماید.
میزان کود توصیه شده برای گیاه بومادران 50 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر در فصل پاییز هنگام شخم به زمین اضافه می‌کنند همچنین 50 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس در فصل پاییز هنگام شخم و همچنین 40 تا 60 کیلوگرم در هکتار ازت که در 3 مرحله به خاک اضافه می‌شود.
برداشت
اندام مورد استفاده بومادران پیکر رویشی آن (گل‌ها، ساقه‌ها و برگ‌هاي جوان) است. در صورتی که گیاهان به طور غیر مستقیم کشت و در فصل پاییز به زمین اصلی منتقل شده باشند یکسال پس از کاشت (از سال دوم) به گل می‌نشیند و میتوان محصول را برداشت کرد. برداشت قبل از تشکیل بذر و تغییـر رنگ گلبرگ‌ها صورت گیرد. برداشت بومادران در کشت مستقیم از سال سوم انجام می‌شود و در شرایط آب و هوایی متفاوت بین یک تا چهار تن در هر هکتار، محصول قابل برداشت تولید می‌کند.
چون گیاهان در مرحله گلدهی از بیشترین مقدار ماده مؤثره برخوردارند این مرحله زمان مناسبی براي برداشت گل‌ها و پیکر رویشی (ساقه‌ها و شاخه‌هاي جوان) بومادران است. هنگام جمع‌آوري گل‌ها باید آن‌ها را به همـراه
دمگل به طول 3 تا 4 سانتیمتر برداشت کرد.
شکل 3- برداشت دستی بومادران