مشخصات گیاه‌شناسی خارشتر
خارشتر با نام علمی (Alhagi maurorum) از خانواده بقولات (Fabaceae)، گیاهی چندساله به ارتفاع 20 تا 120 سانتیمتر که دارای شاخه‌های متعدد خاردار به رنگ سبز تا سبز مات می‌باشد. طول خارها، از یک تا شش سانتیمتر متغیر بوده و زاویه آن‌ها، تقریبا راست است. برگ‌ها بیضی شکل به طول 10 تا 15 و عرض سه تا پنج میلیمتر و گل‌ها که معمولا در محور خارها و به تعداد دو تا هشت عدد در هر خار ظاهر می‌شوند، به رنگ قرمز ارغوانی تا جگری هستند. کاسه گل، بدون کرک است و میوه به صورت نیام دانه تسبیحی، حاوی چهار تا هفت دانه می‌باشد. سطح نیام صاف یا دارای خارهای کوتاه است.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی خارشتر
|
نام فارسی
|
خارشتر، خاربز، علف ترنجبین
|
|
نام انگلیسی
|
Caspian manna, Persian manna
|
|
نام علمی
|
Alhagi maurorum
|
|
خانواده
|
Fabaceae
|
شکل 1- آشنایی با بوته، ساقه، گل و ترنجبین خارشتر
کاشت
گیاه خارشتر تقریبا در تمام نقاط کشور و در تمام خاک‌ها رشد و نمو دارد. ریشه آن بسیار عمیق است و در مقابل کم آبی مقاومت زیادی دارد. از طریق ریشه و بذر تکثیر می‌گردد ولی معمولا در مزارع تکثیر آن از طریق رویشی صورت می‌گیرد زیرا گیاهچه‌های حاصل از بذر در مراحل اولیه رشد، ضعیف هستند. بذر آن دارای پوسته بسیار سخت است و برای جوانه‌زدن نیاز به تیماردهی دارد. با این وجود پیش بینی شده است که کشت بذر (پس از استقرار) سبب ایجاد ریشه‌های قوی‌تر و عمیق‌تر می‌شود. بذرهای این گیاه در فصل تابستان بسته به شرایط آب و هوایی منطقه، ایجاد می‌شوند.
گزارش شده است که دمای بهینه و عمق خاک مناسب برای جوانه‌زنی بذور خارشتر دمای حدود 27 درجه سانتی‌گراد و عمق یک سانتی‌متری خاک می‌باشد. بذور خارشتر قادرند برای مدت دست کم هشت ماه در زیر آب و نیز برای چندین سال در خاک‌های نیمه‌خشک بدون از دست دادن قوه نامیه زنده بمانند. قوه نامیه بذور این گیاه به سرعت در معرض سرما و خاک‌های مرطوب پس از گذشت یک سال کاهش می‌یابد.
جهت حفظ رطوبت خاک و یکنواختی در کاشت، نیاز است به زیرشکن (با استفاده از ساب سویلر) در مهر ماه (پیش از آغاز بارندگی) اقدام شود. پیشنهاد شده است در این زمان ابتدا کرت یا جوی و پشته‌هایی ایجاد شود تا بتواند آب اولین بارندگی را در خود جای دهد و سپس اقدام به کشت شود.
شکل 2- مزرعه خارشتر
داشت
در مناطقی که خارشترهای موجود در زمین چندساله شده‌اند، بهتر است در فصل بهار به منظور تحریک ریشه‌ها و افزایش تراکم گیاه، عملیات دیسک صورت گیرد. در منطقی که سطح تبخیر بالا است (بالاتر از 300 میلیمتر در سال) و در صورتی که میزان بارندگی‌های سالیانه بسیار کم است (کمتر از 400 میلیمتر در سال)، یک یا دو مرتبه آبیاری می‌تواند صورت گیرد اما این گیاه عموما به صورت خودرو در بیابان‌ها می‌روید و نیاز آبی بسیار کمی دارد.
رشد سریع و تهاجمی خارشتر به سایر گیاهان و علف‌های هرز اجازه رشد نمی‌دهد و این باعث می‌شود در عرصه‌های طبیعی بر سایر گیاهان برتری داشته و گونه گیاهی غالب منطقه باشد.
برداشت
بوته‌های خارشتر به دو گروه نر و ماده تقسیم می‌شوند. بوته‌های نر رشد سریعی دارند ولی مان تولید نمی‌کنند. ولی بوته‌های ماده گرچه رشد آهسته‌ای دارند ولی قادر به تولید مان هستند. فصل برداشت مان از پایان بهار تا پاییز (بسته به شرایط آب و هوایی) صورت می‌گیرد. مان در طول شب و در صبح جمع‌آوری می‌شود. این کار با تکان دادن بوته‌های خرد شده بر روی پارچه بزرگ و سپس پاک کردن و جمع آوری آن‌ها صورت می‌گیرد. برای جمع آوری مان‌هایی که به ساقه‌ها چسبیده‌اند، بوته را در آب غوطه‌ور ساخته تا مان‌ها حل شوند و بعد با تبخیر آب، ذرات کوچکی از مان بدست می‌آیند که البته کیفیت پایین‌تری دارند.
شکل 3- برداشت ترنجبین و خارشتر علوفه‌ای