مشخصات گیاه‌شناسی خربزه مه ولاتی
خربزه مه ولاتی با نام علمی (Cucumis melon)گیاهی یک‌ساله و از خانوادۀ کدوئیان است و جزء گیاهان نیمه مقاوم به شوری به حساب می‌آید. خربزه یکی از مهم‌ترین گیاهان باغبانی در مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان است و در مناطقی که تهدید شوری آغاز شده است یا قبلا وجود داشته است، کاشته می‌شود. آستانه تحمل به شوری ارقام مختلف خربزه با هم تفاوت دارد و در منابع نیز عدد مشخصی برای آن ذکر نشده است. آسـتانه تحمل به شوری گیاه گرمک در روش آبیاری قطره‌ای 3/2 دسی زیمنس بر متر اعلام شده است. آستانه تحمل به شوری طالبی و گرمک 4/1و هندوانه 3/1دسی زیمنس گزارش شده است. طالبی و هندوانه جزء گیاهان نیمه حساس به شوری طبقه‌بندی شده‌اند. با اینکه خربزه گیاهی نیمه مقاوم به شوری است، اما شوری ممکن است باعث بروز خسارات متعددی مانند جلوگیری از رشد، اختلال متابولیکی و کاهش عملکرد کمی و کیفی این محصول شود.
خربزه مه ولاتی سبزوار با پوست سبز تیره، با رگه‌های سبز کم رنگ و گوشت نارنجی رنگ، با بافت ترد و شیرین و با خاصیت حمل و ماندگاری بسیار بالا و با نام‌های محلی مه ولاتی، دیررس یا شامگون، در گذشته به صورت دیم کشت می‌شده است.
شکل1- آشنایی با خربزه مه‌ولاتی
کاشت
با کاهش بارش‌های جوی و تغییر نوع و زمان بارش‌ها، مساحت اراضی کاشت خربزۀ دیم به شدت کاهش یافته است و کاشت این خربزه به دست فراموشی سپرده شده است. در سال‌های اخیر، به دلیل افت سطح منابع آب زیرزمینی، کاهش آب چاه‌ها و تنزل کیفیت آب آن‌ها، کاشت خربزه به صورت آبی رایج شده است. درحال حاضر این خربزه در منطقه سبزوار بسیار محبوب است و قیمت آن نیز از سایر ارقام مرسوم خربزه عرضه شده به بازار بیشتر است. بنابراین برای گسترش سطح زیرکشت این خربزه در منطقه یا سایر نواحی کشور و جایگزینی آن با خربزه‌های رایج، به خالص‌سازی بذر آن نیاز است. همچنین در وضعیت حاضر می‌توان آن را در مناطقی با شرایط اقلیمی مشابه سبزوار کشت کرد.
برای کاشت این خربزه، ابتدا مطابق روش معمول، در اواخر اردیبهشت عملیات آماده سازی زمین شامل شخم و دیسک، در زمان و شرایط رطوبتی مناسب خاك انجام می‌شود. کودهای مورد نیاز شامل فسفر و پتاس و نیتروژن باید بر اساس تجزیه خاك مزرعه و توصیه کودی کارشناس به اراضی تحت کشت اضافه شود. سپس برای تعیین مسیر خطوط کاشت یا محل استقرار نوارهای آبیاری، باتوجه به کوچکی بوته‌های این خربزه در مقایسه با ارقامی مانند قصری و خاتونی، شیارهای کم عمقی با فاصله حدود 2 تا 5/2متر در خاك مزرعه ایجاد شود.
شکل2- مزرعه خربزه مه‌ولاتی
داشت
پس از سبز شدن بذرها نیز با توجه به شرایط رطوبتی فصل، به آبیاری سریع نیازی نیست و بهتر است اجازه دهید تا ریشه بوته‌ها مقداری عمیق شوند. این عمل باعث می‌شود که ریشه‌های گیاه در فصل تابسـتان که نیاز آبی گیاه افزایش می‌یابد، قادر به جذب آب و مواد غذایی از حجم بیشتری از خاك باشند و گیاه به میزان کمتری تحت تنش قرار گیرد. با درنظرگرفتن بازدهی آبیاری و مقدار آب مورد نیاز برای آب شویی، اگر 25درصد از آب خالص مورد نیاز خربزه کاسته شود، تأثیر چندانی بر میزان عملکرد و کیفیت محصول نخواهد داشت. به عبارتی، با دادن 75 درصد آب مورد نیاز گیاه و اعمال نیاز آبشویی برای جلوگیری از تجمع نمک در منطقه ریشه، می‌توان به عملکردی مطلوب رسید و خربزه‌هایی با کیفیت و بازارپسندی مطلوب تولید کرد. از نظر دور آبیاری و با استفاده از آبیاری قطره‌ای (نوارهای تیپ)، مقدار آبیاری را می‌توان با دور 2یا حداکثر 3روز اعمال کرد که دور2 روز نتیجه بهتری دربردارد.
مقدار مصرف کود باید با توجه به توصیه کودی، بر اساس آزمون خاك و نظر کارشناسی باشد. کودهای فسفره، پتاسه، نیتروژنه، گوگردی و ریزمغذی‌ها (عناصر کم مصرف از قبیل آهن، منگنز، روی، مس، مولیبدن و...) قبل از کاشت و همزمان با عملیات شخم به خاك داده می‌شوند. از کاربرد کودهای نامحلول در سامانه آبیاری قطره‌ای باید جدا خوداری کرد، زیرا باعث رسوب و گرفتگی خروجی نوارهای آبده می‌شود. در کشت خربزه، ازت یا کود سرك از مهم‌ترین عناصر مورد نیاز گیاه است که بیش از سایر عناصر مصرف می‌شود. میزان و چگونگی مصرف کود ازت بر کمیت و کیفیت محصول خربزه بسیار اثرگذار است. ازت عنصری متحرك و قابل شستشو از خاك در هنگام آبیاری است، بنابراین مصرف بی‌رویه و غیراصولی آن علاوه بر کاهش عملکرد کود مصرفی، از مهم‌ترین عوامل آلودگی منابع آب‌های زیرزمینی است. مدیریت مصرف کود در کنترل آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز نیز مؤثر است، لذا توجه به نظرات کارشناسان در این ارتباط ضروری است. کود سرك و ریزمغذی‌ها باید همزمان با آبیاری و توسط سامانه آبیاری قطره‌ای به زمین داده شود که این از مزایای مهم آبیاری قطره‌ای است.
برداشت
برداشت خربزه از اوایل شهریور آغاز می‌شود.
شکل3- برداشت خربزه مه‌ولاتی