بيماري ريشه‌ريشي (ريزومانيا)
از زمان کشف بیماری ریزومانیا در سال 1952، یکي از پرچالش‌ترین بیماری‌های چغندرقند مي‌باشد. این بیماری از طریق تکثیر بیش از حد ریشه‌چه‌های جانبي در ناحیه انتهای ریشه که اصطالحا دیوانگي ریشه، ریشه‌ریشي (root madness) یا همان ریزومانیا گفته مي‌شود، و نیز قهوه‌ای شدن آوندهای چوبي و بازماندن از رشد شدید، شناخته مي‌شود.
عامل بیماری ویروس رگبرگ زرد نکروتیک چغندرقند (BNYVV) مي‌باشد. این ویروس چند پیکره‌ای و میله‌ای شکل با ژنومي از نوع آر.ان.ا تک رشته‌ای مثبت بوده که به جنس بني‌ویروس (Benyvirus) از خانواده بنيویریده (Benyviridae) تعلق دارد. این ویروس توسط زئوسپورهای آلوده یک پروتوزوای پالسمودیوفورید خاکزی به نام (Polymyxa betae) منتقل مي‌شود.
خسارت بيماري ريزومانيا
خسارت ناشي از ریزومانیا بسته به رقم و سویه ویروسي متفاوت بوده و مي‌تواند تا 90 درصد موجب کاهش محصول شود. چنانچه آلودگي در اوایل فصل رشد رخ دهد میزان خسارت بسیار افزایش یافته و به این ترتیب عملکرد تولید محصول و میزان (عیار) شکر غده کاهش مي‌یابد. پتانسیل نهایي تولید محصول به میزان بسیار زیادی بستگي به شاخص‌های رقم و نیز شرایط آب و هوایي دارد بطوری‌که در نتیجه آلودگي کاهش محصول شکر تا 50 درصد و در برخي موارد تا 80 درصد نیز گزارش شده است. در یک بررسي در کشور کاهش وزن غده تا 57 درصد و کاهش شاخص سطح برگ تا 24 درصد در ارقام حساس نسبت به ارقام متحمل گزارش شده است. بسته به میزان حساسیت رقم و زمان آلودگي، درصد قند غده‌ها مي‌تواند از متوسط 16 تا 18 درصد به زیر 10 درصد کاهش یابد. همچنین، آلودگي با BNYVV موجب افزایش سطح سدیم در چغندرقند شده و به این ترتیب میزان دوره انبارداری غده را کاهش مي‌دهد و در نتیجه خسارت ناشي از این بیماری همچنان افزایش مي‌یابد.
در چغندرقندهای آلوده به بیماری ریزومانیا، تمامي پارامترهای رشدی بدون استثنا تحت تاثیر قرار مي‌گیرند. شاخص سطح برگ (leaf area index- LAI)، وزن خشک ریشه و برگ، نرخ رشد برگ و ریشه و دیگر پارامترها در ارقام مقاوم حداقل تا دو برابر ارقام حساس گزارش شده است. در مورد آلودگي با تاخیر، میزان ریشه ریشي در ریشه‌ها تا حدودی کاهش مي‌یابد، ولي در بررسی‌های جداگانه مشخص شده است که در این ریشه‌ها نیز میزان شکر و کیفیت آن کاهش پیدا مي‌کند. علت کاهش کیفیت شکر مربوط به افزایش غلظت سدیم و کاهش شکر استحصالي (گلوگز و فرکتوز) در چغندرهای بیمار است. از طرف دیگر، آلفاآمینو ازت همیشه در ریشه‌های آلوده کمتر مي‌باشد و کاهش آن در ریشه‌های آلوده به ریزومانیا موجب کاهش استحصال شکر و افزایش قند مالس (ضایعات) مي‌گردد.
علائم بيماري ريزومانيا
اولین علائم مشخصه این بیماری در مزرعه بصورت لکه‌های سبز روشن تا زرد و پراکنده در مزرعه مي‌باشد که معمولا در اوایل فصل رشد ظاهر مي‌گردند. با بررسي دقیق‌تر نواحي زرد رنگ در مزرعه با بوته‌های چغندرقندی روبرو مي‌شویم که در ناحیه ریشه رشد غیر معمول داشته و قسمت انتهای ریشه مملو از ریشه‌های فرعي فراوان است.
شکل1- بیماری ریزومانیای چغندرقند
در گیاهان شدیدا آلوده، بخش انتهای ریشه و نیز ریشه‌های جانبي نکروز شده و مي‌میرند، همچنین در بافت آوندی تغییر رنگ از سفید شیری به قهوه‌ای ایجاد مي‌گردد. در بیشتر موارد، خسارت وارد شده به بخش‌های ریشه منجر به ایجاد علائم سبز زردی و کاهش رشد در اندام‌های هوایي مي‌گردد که به دلیل کاهش جذب آب و مواد غذایي مي‌باشد، ولي در برخي شرایط BNYVV سیستمیک شده و روی برگ‌ها انواعي از علائم برگي شامل زردی، چروکیدگي، پژمردگي و زردی رگبرگ مشاهده مي‌گردد.