سابقه و پراكنش بيماري‌ها در جهان و ايران
لكه باكتريايي
بيماري لکه باکتریایی گوجهفرنگی اولين بار در سال 1912 در تگزاس و سپس در سال 1914 در آفریقاي جنوبی مشاهده شد. بعد از آن بيماري در بيشتر نواحی کشت گوجهفرنگی جهان گسترش یافت. هم‌اکنون بيماري از کشورهاي مختلفی در دنيا گزارش شده است.
در ایران بيماري لکه باکتریایی گوجهفرنگی، اولين بار در سال 1368 از مناطق جنوب کشور گزارش گردید. در سال‌هاي بعد، بيماري از استان‌هاي خراسان رضوي، فارس، آذربایجان شرقی، بوشهر و آذربایجان غربی نیز گزارش شد.
خال‌زدگي باكتريايي
بيماري خال‌زدگی باکتریایی گوجهفرنگی اولين بار در سال 1933 در کشورهاي تایوان و ایالات متحده آمریکا شناسایی و گزارش گردید. در ابتدا این بيماري به عنوان یک بيماري کم اهميت مطرح بود ولی در سال‌هاي بعد، از بسياري از مناطق تحت کشت گوجهفرنگی در سراسر جهان گزارش شد. در ایران، بيماري خال‌زدگی باکتریایی گوجهفرنگی اولين بار از مزارع گوجهفرنگی ورامين گزارش شد. اخيرا این بيماري از استان آذربایجان غربی نيز گزارش شده است.
لكه برگي سيرينگايي
عامل بيماري اولين بار در سال 1981 از جنوب ایالت جورجياي آمریکا گزارش گردید. در ایران سویه‌هایی از P. syringae pv. Syringae از گوجهفرنگی در و استان آذربایجان غربی، جداسازي و گزارش شده است.
باكتري‌هاي عامل بيماري‌ها
لكه باكتريايي
این بيماري توسط چهار گونه باکتري از جنس Xanthomonas شامل X. vesicatoria، X. euvesicatoria، X. gardneri و X. perforans ایجاد می‌شود. این باکتري‌ها به سلسله Bacteria، شاخه Proteobacteria، رده Gammaproteobacteria، راسته Xanthomonadales و خانواده Xanthomonadaceae تعلق دارند. این باکتري‌ها گرم منفی، ميله‌اي شکل، متحرک و هوازي اجباري هستند، روي محيط کشت آگار غذایی نسبتا کند رشد بوده و پرگنه‌ها گرد، براق و داراي حاشيه کامل هستند. دماي بهينه رشد باکتري بين 25 تا 30 درجه سلسيوس است.
خال‌زدگي باكتريايي
باکتري عامل بيماري P. syringae pv. Tomato است. این باکتري به سلسله Bacteria ، شاخه Proteobacteria، رده Gammaproteobacteria راسته Pseudomonadales و خانواده Pseudomonadaceae تعلق دارد. این باکتري گرم منفی، هوازي، متحرک، ميله‌اي شکل و توليدکننده رنگدانه فلورسنت روي محيط کشت کينگ بی است. پرگنه باکتري کرم رنگ بوده و دماي بهينه رشد آن 28 درجه سلسيوس است.
لكه برگي سيرينگايي
باکتري عامل بيماري P. syringae pv. Syringae است. طبقهبندي این باکتري مشابه پاتووار P. syringae pv. Tomato است. این باکتري نيز گرم منفی، ميله‌اي شکل، هوازي اجباري و فاقد توانایی توليد اسپور است و روي محيط کشت کينگ بی توليد رنگدانه فلورسنت می‌کند. پرگنه باکتري روي محيط آگار غذایی کرم رنگ است و دماي بهينه رشد 25 درجه سلسيوس است.
علائم بيماري‌ها
لکه باکتریایی
در مراحل ابتدایی بيماري، لکه‌هاي روي برگ تيره، کوچک، دایره‌اي شکل یا نامنظم بوده و ممکن است با یک هاله زرد رنگ احاطه شده باشند. گونه X. perforans موجب بروز لکه غربالی روي برگ‌ها می‌شود. روي دمبرگ‌ها و ساقه‌ها لکه‌هاي کشيده قهوه‌اي تا سياه ایجاد می‌شود. آلودگی ميوه‌ها از طریق کرک‌هاي موجود روي ميوه‌هاي نابالغ رخ می‌دهد و لکه‌هاي روي ميوه‌هاي رسيده ناشی از آلوده شدن آن‌ها در زمان سبز بودن ميوه است. علایم اوليه روي ميوه به صورت لکه‌هاي کوچک و برجسته، به رنگ قهوه‌اي تيره تا سياه است که در ابتدا با هاله روغنی احاطه شده است اما به تدریج همانند لکه‌هاي چشم پرنده‌اي در بيماري شانکر باکتریایی، رنگ هاله‌ها به سفيد تغيير می‌کند برخلاف بيماري شانکر باکتریایی، با افزایش سن ميوه، هاله‌هاي سفيد اطراف لکه‌ها رفته رفته محو می‌شود.
شکل1- لکه‌هاي قهوه‌اي پراکنده روي برگ که گاهی اوقات توسط هاله زرد رنگ احاطه می‌شوند.
خال‌زدگي باكتريايي
باکتري عامل بيماري سبب ایجاد لکه‌هاي نکروزه روي برگ، ساقه و ميوه می‌شود. لکه‌هاي روي برگ در ابتدا قهوه‌اي تا سياه، کوچک و با هاله زرد رنگ است، این لکه‌ها روي سطح زیرین برگچه‌ها هم دیده می‌شوند. لکه‌ها به صورت تصادفی در پهنک برگچه‌ها تشکيل می‌شوند. در اثر به هم پيوستن لکه‌ها، ناحيه وسيعی از بافت برگ نابود شده و موجب مرگ و ریزش آن‌ها می‌شود. لکه‌هاي روي دمبرگ، کاسبرگ، دمگل، شاخه و ساقه بيضوي تا کشيده می‌باشند اما لکه‌هاي روي ميوه سياه و کمی برآمده بوده و داراي هاله باریک سبز تا زرد هستند و اندازه آن‌ها از لکه‌هاي نقطه‌اي تا لکه‌هاي به قطر سه ميلی‌متر متفاوت است. در ميوه‌هاي نارس لکه‌ها سطحی هستند اما در ميوه‌هاي رسيده لکه‌ها حالت فرورفته دارند.
علایم ایجاد شده توسط باکتري P. syringae pv. Tomato روي بوته گوجهفرنگی، اغلب به سختی از علایم ناشی از P. syringae pv. Syringae (لکه برگی سيرینگایی) و لکه باکتریایی ناشی از X. vesicatoriae قابل تشخيص است.
لكه برگي سيرينگايي
علایم روي برگ از لکه‌هاي قهوه‌اي کوچک بدون هاله تا لکه‌هاي قهوه‌اي تا سياه داراي هاله‌هاي زرد متفاوت است. ممکن است روي ساقه و دمبرگ نيز لکه‌هایی ایجاد شوند که در مراحل اوليه آبسوخته و به قطر دو تا سه ميلی‌متر هستند ولی با گذشت زمان به یکدیگر ملحق شده و به نواحی بزرگتري به قطر یک سانتی‌متر و به رنگ قهوه‌اي تا سياه تبدیل می‌شوند. در برخی موارد ممکن است لکه‌ها از دمبرگ به سمت برگ پيشروي کنند و پژمردگی و مرگ گياه را به دنبال داشته باشند.
دامنه ميزباني باكتري‌ها
لكه باكتريايي
زانتاموناس‌هاي عامل این بيماري، قادر به ایجاد بيماري در بسياري از گياهان تيره سولاناسه هستند، گوجهفرنگی و فلفل دو ميزبان اصلی این گونه‌ها می‌باشند. داتوره، بنگ‌دانه (بذرالبنج)، گرگ‌تيغ، عروسک پشت پرده و توتون نيز به عنوان ميزبان این باکتري‌ها گزارش شده‌اند.
خال‌زدگي باكتريايي
ميزبان اصلی عامل بيماري، گوجهفرنگی است اما بقاء باکتري بيمارگر به صورت اپیفيتی روي گياهان مختلف گزارش شده است.
لكه برگي سيرينگايي
باکتري عامل بيماري پراکنش جهانی داشته و دامنه ميزبانی آن وسيع است. این باکتري توانایی ایجاد بيماري در 180 گونه گياهی را دارد. درختان ميوه هسته‌دار و دانه‌دار، مرکبات، کيوي، گندم، ذرت، نيشکر، لوبيا و فلفل از جمله مهمترین ميزبان‌هاي این باکتري هستند.