مشخصات گیاه‌شناسی سیب‌زمینی شیرین
سیب‌زمینی شیرین با نام علمی (Ipomoea batatas L.) از خانواده پیچک یا نیلوفر صحرایی، گیاهی چندساله و دو لپه بومی مناطق گرمسیری آمریکا و اندونزی می‌باشد. این گیاه دارای سرعت رشد سریعی می‌باشد. ساقه‌های آن بلند و رونده می‌باشد. ساقه در محل تماس بنده‌ها (گره‌ها) با خاک تولید ریشه و ساقه جدید می‌نماید. میزان شاخه‌دهی و انشعاب ساقه با توجه به نوع رقم فرق می‌کند. برگ‌های سیب‌زمینی شیرین قلبی شکل مخروطی موجدار با دم برگ دراز و به رنگ‌های بنفش، ارغوانی و گاهی سفید دیده می‌شوند. بجز مصرف خوراکی، از آنجایی که دارای برگ‌های زیبا و رنگارنگ می‌باشد به عنوان گیاه پوششی و برای مرزبندی و کاشت در باغ نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
گل‌های آن منظم، جام گل‌ها به شکل قیف است، این گل‌ها به رنگ‌های سفید، صورتی و یا بنفش می‌باشند. محصول این گیاه معمولا قسمت زیرزمینی آن است که نوعی غده کاذب می‌باشد، چون متورم است و محتوی نشاسته و مواد غذایی و مواد شیرین است. این گیاه دارای ارقام مختلفی است که بر حسب رنگ و بزرگی و کوچکی غده آن‌ها مشخص می‌شود. از جمله سیب‌زمینی شیرین با غده قرمز خاکستری، سیب‌زمینی شیرین زرد رنگ، نوعی با غده ریز به نام bstate minime که در اسپانیا کاشته می‌شود، پر محصول است و سرانجام نوعی با غده درشت igname batate که وزن هر غده آن تا چند کیلوگرم نیز می‌شود و رنگ گوشت آن سفید است.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی سیب‌زمینی شیرین
|
نام فارسی
|
سیب‌زمینی شیرین
|
|
نام انگلیسی
|
sweet potato
|
|
نام علمی
|
Ipomoea batatas L
|
|
خانواده
|
پیچک
|
شکل 1- آشنایی با بوته، برگ، گل و میوه سیب‌زمینی شیرین
کاشت
در درجه حرارت‌های کمتر از 12 درجه سانتی‌گراد ادامه زندگی برای این گیاه ممکن نیست. در دمای 15 درجه سانتی‌گراد گیاه زنده می‌ماند ولی رشد نخواهد داشت. حداکثر رشد ریشه‌های ذخیره‌ای در دمای 25 درجه سانتی‌گراد در روز و 20 درجه سانتی‌گراد در شب حاصل می‌شود. سیب‌زمینی شیرین در محدوده وسیعی از خاک‌ها تولید می‌شود، اگر چه معمولا در خاک‌های سبک شنی و شنی لومی ریشه‌ها دارای رشد و شکل بهتری هستند. خاک باید به اندازه کافی نرم باشد تا ریشه‌ها بدون مزاحمت رشد نمایند. pH مناسب برای این محصول محدوده 7-5 می‌باشد. سیب‌زمینی شیرین نسبت به سمیت آلومینیوم بسیار حساس است و اگر حداکثر پس از حدود 6 هفته پس از کاشت از افزودن آهک در این خاک‌ها خودداری شود، بشدت آسیب می‌بیند.
برای کاشت باید به عمق 15-20 سانتی‌متر انجام گیرد، البته به شرط آنکه شخم بیش از 3-5 سانتی‌متر از تحت الارض را با سطح الارض مخلوط نکند. ارتفاع پشته‌های کوچک 5-10 سانتی‌متر، متوسط 15-20 سانتی‌متر و بلند 20-40 سانتی‌متر می‌باشد. فاصله بوته‌ها روی هر ردیف حدود 30 سانتی‌متر (ارقام زودرس) و 45 سانتی‌متر (ارقام دیررس) می‌باشد. سیب‌زمینی شیرین به سرما و یخبندان مقاومتی ندارد و کاشت بایستی تا از بین رفتن خطر سرما به تاخیر افتد، بهترین زمان کاشت در بهار می‌باشد.
شکل 2- مزرعه سیب‌زمینی شیرین
داشت
سیب‌زمینی شیرین نسبت به سایر سبزیجات، مقاومت خوبی به خشکی داشته و در مناطق نیمه خشک بدون آبیاری عملکرد قابل قبولی دارد، چرا که دارای ریشه‌های عمیقی می‌باشد. نیمی از کل ریشه این گیاه در عمق 30 سانتی‌متری سطح خاک قرار داشته و سایر ریشه‌ها گاهی تا عمق 2 متری نفوذ می‌کنند که این امر باعث رشد طبیعی اندام‌های هوای می‌شود. سیب‌زمینی شیرین به غرقاب شدن حساس بوده و ماندگی آب در خاک باعث کاهش عملکرد می‌شود. با وجود این در بارندگی‌های شدید چنانچه زهکشی خاک مطلوب باشد، مشکلی پیش نخواهد آمد.
خاک‌های بکار رفته برای پرورش سیب‌زمینی شیرین غالبا حاصلخیزی کمی داشته و یا در معرض شستشوی مواد غذایی قرار دارند. بنابراین کمبود مواد غذایی معمولا در این اراضی حادث می‌شود. حدودا 3-4 هفته پس از انتقال ترکه‌ها باید به مقدار 1.5 کیلوگرم کود مرکب 10-10-5 به ازای هر 30 متر از ردیف‌ها در کنار ردیف بوته‌ها مصرف نمائید. بطور کلی میزان 45-90 کیلوگرم در هکتار ازت و مقدار 90-135 کیلوگرم در هکتار فسفر (P2O5) و مقدار 90-180 کیلوگرم در هکتار پتاسیم (K2O) توصیه شده است.
برداشت
سیب‌زمینی شیرین پس از حدود 4-6 ماه بستگی به دمای محیط رشد دارد، به مرحله برداشت می‌رسد. ساقه‌های اصلی گیاه در این مرحله ستبر می‌گردند و اگر بوته‌ها را توسط ابزار چنگالی از خاک خارج سازند آنگاه تعداد 2-3 عدد غده را در پایین بوته‌ها خواهند یافت. توجه شود که در هر زمان میتوان برگ‌ها و نوساقه‌های سیب‌زمینی شیرین را برداشت کرد و به مصرف رسانید زیرا این عمل تاثیری بر گیاه یا غده هایش نمی‌گذارد. در مقیاس وسیع، در بسیاری از نواحی معتدله و نیمه‌گرمسیری، برداشت تنها یکبار و حدود 90 -150 روز پس از انتقال نشاء نسبت به برداشت اقدام می‌شود. زمان برداشت ریشه‌های ذخیره‌ای در تولیدات تجاری بسیار حائز اهمیت است.
شکل 3- برداشت دستی سیب‌زمینی شیرین