مشخصات گیاه‌شناسی کاسنی
کاسنی با نام علمی (Cichorium intybus L.) از خانواده (Asteraceae)، کاسنی گیاهی علفی است که در نواحی مختلف به تفاوت به صورت‌هاي یکساله، دوساله یا چندساله در می‌آید. ساقه کاسنی باریک استوانه‌اي و داراي انشعابات کم در ناحیه مجـاور رأس است به طوري که منحصراً در قسمت‌هاي انتهایی ساقه شاخه‌هایی با حالت فاصله‌دار در گیاه دیده می‌شود. کاسنی داراي برگ‌ها کشیده بوده یعنی عرض برگ نسبت به طول آن خیلی کمتر است و تیره رنگ می‌باشد. ریشه کاسنی تلخ مزه و مانند ریشه هویج ضخیم و طول آن به 25 تا 30 سانتیمتر می‌رسد، به رنگ قهوه‌اي ولی اگر قطع شود رنگ مایل به سفید نمایان می‌شود. درون ریشه آن شیراب‌هاي شیري رنگ جریان دارد ریشه کاسنی در پاره‌اي از کشورها پس از خشک کردن و بو دادن به جاي قهوه مصرف می‌شود. گل‌هاي زیبا و آبی رنگ کاسنی در تابستان از تیر ماه تا شهریور ماه ظاهر می‌شود. گل‌ها زبانه‌اي و متعدد به صورت فشـرده در گـل‌آذیـن کپه (کاپیتول یا کلاپرك) و انتهاي شاخه‌هاي جانبی قرار می‌گیرند. کپه‌ها به رنگ آبی یا سفید و به تعداد زیاد و فاصـله‌دار در طول محور دراز و در انتهاي انشعابها قرار دارند. گل‌ها در روز و هواي آفتابی شکفته می‌شوند و در هواي بارانی و غروب آفتاب به حالت ناشکفته می‌مانند. در هر کپه 18 تا 20 گل زبانه‌اي منتهی به 5 دندانه دیده می‌شود. میوه آن فندقه 4 وجهی و منتهـی به زواید بسیار کوچکاند که در مجموع به شکل فنجان در انتهاي فندقه قرار دارند. ریشه، برگ، دانه، گل و تقریباً تمامی اعضاي کاسنی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی کاسنی
|
نام فارسی
|
کاسنی، کاشنی، کاسنی وحشی، کاسنی صحرایی
|
|
نام انگلیسی
|
chicory
|
|
نام علمی
|
Cichorium intybus L.
|
|
خانواده
|
Asteraceae
|
شکل 1- آشنایی با بوته، برگ، گل و دانه گیاه کاسنی
کاشت
کاسنی محصول آب و هوایی است که داراي فصل نسبتا ًسرد است. گرماي شدید هوا باعث زود بذر دادن آن می‌شود. کمبود آب از عوامل مهم محدودکننده رشد و تولید کاسنی در مناطق خشک و نیمه خشک می‌باشد. کاسنی در انواع اقلیم‌ها به خصوص در مناطق معتدله می‌روید، معمولا ًدر اراضی بایر در قسمت‌هاي سایه، مرطوب و کم نور و دامنه‌هاي کم ارتفاع به حالت خودرو رشد می‌کند. کاسنی به خاك‌هاي غنی، خوب زهکشی شده، خنثی یـا pH تا 8/5 تا 6/6 قلیایی و نور خورشید نیاز دارد. مناسب‌ترین زمین براي این گیاه خاك‌هاي لومی سبک با مقدار زیادي مواد آلی و همچنین زمین‌هاي آهکی-رسی با رطوبت کافی است.
کاسنی را به وسیله بذر ازدیاد می‌کنند. بذر کاسنی به مدت 5 تا 6 سال قوه نامیه خود را حفظ می‌کند. بذر را میتوان در خزانه و یا در محل اصلی کاشت کرد. قبـل از کاشت بذر لازم است که بذرها را به مدت 18تا 24 ساعت در آب ولرم خیساند، سپس بعد از باد دادن آن‌ها براي جلوگیري از چسبیدن به یکدیگر در عمـق 2 سانتی‌متري خاك کاشته می‌شوند. بذرها بعد از دو هفته جوانه می‌زنند. حداقل درجه لازم براي جوانه‌زنی 4 تا 6 درجه در شرایط آفتابی می‌باشد. اگر بذر را در خزانه بکارند پس از آنکه نهال داراي چهار برگ شد آن را به محل اصلی منتقل می‌کنند. هر گاه بذر را در محل اصلی بکارند که بهترین زمان آن فـروردین ماه است پس از سبز شدن باید بوته‌ها را تنک کرد تا فاصله بین بوته‌ها روي خط 15 تا 20 سانتیمتر باشد. فاصله ردیف‌ها از یکدیگر نیز 12 تا 15 سانتیمتر می‌باشد. کاشت دانه در زمین ممکن است با دست یا ماشین‌هاي مخصوص انجام گیرد. پس از پراکنده کردن دانه در زمین با غلتک‌زدن ملایم روي دانه را با یک قشـر نازك خاك می‌پوشانند.
شکل 2- مزرعه کاسنی
داشت
آبیاری گیاه باید بطور منظم انجام گیرد. در سه هفته اول کاشت، حداقل یک بار در روز آبیاری انجام شود. تعداد دفعات آبیاری را میتوان به دو بار در هفته کاهش داد.
از مصرف کودهاي تازه باید اجتناب کرد، زیرا میزان نیتروژن موجود در آن‌ها زیاد است و باعث رشد بیش از حد برگ‌ها می‌شوند. تست خاك بـراي تعیـین میـزان مواد مغذي موجود در خاك توصیه می‌شود. در هر متر مربع میزان 6 تا 12 گرم فسفر و 18 تا 24 گرم پتاسیم براي عملکرد مطلوب، کافی است. به طورکلی براي هر هکتار میزان 80 تا 120 کیلوگرم ازت، 80 تا 140 کیلـوگرم فسـفر و 120 کیلوگرم کود پتاس نیاز است. کود ازته در دو مرحله مصرف می‌شود، نصف مقدار توصیه شده قبل از کاشت بذر و بقیه به صورت سرك در مرحله رشد قطري ریشه‌ها استفاده می‌شود.
برداشت
از برگ آن در تیر ماه و مرداد ماه میتوان استفاده کرد و ریشه آن را در مهر مـاه و آبان ماه میتوان برداشت نمود. براي تولید دانه پس از بیرون آوردن ریشه‌هاي آن تعدادي از ریشه که رشد کافی نموده و قوي و سالم باشند براي تولید انتخـاب و بی درنگ مجدداً در زمینی که قبلا تهیه و آماده و کوددهی شده می‌کارند. این پایه‌ها در بهار رشد نموده و در پاییز سال بعد به دانه می‌نشیند و میتوان محصول دانه‌ي آن را برداشت نمود.
لازم به تذکر است که برگ کاسنی را باید به موقع از ساقه جدا کرد که گیاه کاملاً رسیده باشد زیـرا در غیر این صورت به نمو ریشه زیان می‌رساند. در موقع خارج کردن ریشه کاسنی از زمین باید به این نکته توجه شود که ریشه‌ها در آخر سال اول از زمین خارج شود زیرا در غیر این صورت اگر دیرتر به دست آید، حالت گوشتدار بودن آن از دست می‌رود و سخت و چوبی و غیر قابل استفاده می‌شود.
برداشت این گیاه مانند یونجه با داس صورت می‌گیرد. این گیاه را سه بار در سال میتوان برداشت نمود. برداشت اول اگر کشت در اسفند ماه صورت گرفته باشد در اوایل تابستان، چـین دوم در اواسـط تابسـتان و چـین سوم در اواخر مهرماه صورت می‌گیرد. از سال دوم 10 تا 12 تن در هکتار ریشه و تا میزان 25 تن در هکتار هرساله اندام هوایی برداشت می‌شود. به طور متوسط یک تا یک و نیم تن برگ تازه کاسنی از هر هکتار به دست می‌آید.
شکل 3- برداشت گل کاسنی