مشخصات گیاه‌شناسی آلوئه‌ورا
آلوئه‌ورا با نام علمی (Aloe vera) از خانواده لاله (Liliaceae)، گیاهی چند ساله دارای برگ‌های گوشتی با ظاهر بوته‌ای انبوه است، ارتفاع آن در حدود 50 تا 60 سانتیمتر است و برگ‌های نیزه‌ای مانند دارد. آلوئه‌ورا یک گیاه گوشتی است که بسیار شبیه کاکتوس‌ها می‌باشد. این گیاه حالت بوته‌ای و روزت دارد، ساقه‌های آن کوتاه، ضخیم، کم و بیش منشعب و شاخه‌دار است. گیاهی پایا، همیشه سبز و پر طراوت است. ارتفاع آن حدود 60 سانتیمتر بوده و دارای ساقه چوبی کوتاه به ضخامت 5-10 سانتیمتر می‌باشد. برگ‌های نیزه‌ای شکل و مقعر که که مستقیما به ساقه متصل و بدون دمبرگ هستند. لبه برگ‌ها در برخی از گونه‌ها دندانه‌ای خاردار و مخروطی است و یا کمی خمیده به طول 2 میلی‌متر است. رنگ آن‌ها سبز روشن و یا متمایل به قرمز در فصل سرما و یا متمایل به خاکستری می‌باشند. تعداد برگ‌ها بین 10 تا 20 عدد می‌باشد. طول برگ‌ها 30-50 سانتیمتر و عرض آن‌ها 8 تا 10 سانتیمتر و ضخامت آن‌ها بین 1 تا 3 سانتیمتر است.
دارای گل آذین خوشه‌ای طویلی با گل‌های متراکم است. گل‌ها به رنگ زرد یا زرد متمایل به سبز می‌باشند طول شاخه گلدار به 65 تا 75 سانتیمتر می‌رسد. اعضای گل به هم چسبیده می‌باشند اگرچه پوشش آن‌ها از دو حلقه سه تایی تشکیل می‌یابد، قطعات آن به رنگ یکدیگر و دارای وضع متناوب نسبت بهم هستند. تخمدان آن سه خانه‌ای و میوه آن‌ها پوشینه و به رنگ قهوه‌ای، مدور تا تخم‌مرغی شکل به طول 1 تا 2 میلی‌متر و در اواخر فصل بهار تا اوایل فصل تابستان به رشد کامل نمی‌رسند.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی آلوئه‌ورا
|
نام فارسی
|
آلوئه‌ورا، صبر زرد، لاله بیابان، شاخ بزی، شب‌یار
|
|
نام انگلیسی
|
Aloevera
|
|
نام علمی
|
Aloe vera
|
|
خانواده
|
Liliaceae
|
شکل 1- آشنایی با بوته، برگ، گل و دانه گیاه آلوئه‌ورا
کاشت
آلوئه‌ورا گیاه بومی مناطق گرم و خشک است، از این‌رو تحمل گرما و خشکی را دارد و حداقل و حداکثر دمای قابل تحمل برای این گیاه 10-50 درجه سانتی‌گراد و بهترین دما برای رشد گیاه بین 20-30 می‌باشد. معمولا دمای محيط رشد آن ميبایست بالاتر از 2 درجه سانتی‌گراد باشد. آلوئه‌ورا از جمله گیاهانی است که در صفر درجه سانتی‌گراد از بین می‌رود. این گیاه در هوای مرطوب نیز به خوبی رشد می‌کند و نیاز به آبیاری کمتری دارد.
بهتر است گیاه آلوئه‌ورا نور را به صورت مستقیم دریافت نماید، البته چنانچه اشعه مستقیم در تماس با گیاه قرار گیرد، ممکن است گیاه را بسوزاند. رشد گیاه صبر زرد با باد گرم و آفتاب شدید رابطه معکوس دارد. در این حالت برگ‌ها به رنگ قهوه‌ای روشن در می‌آیند و رشد آن متوقف و از فعالیت گیاه به شدت کاسته می‌شود. چنانچه گیاه درگلدان و درون منزل نگهداری می‌شود، میبایست آن را در مکانی آفتابگیر یا پشت پنجره قرار داد و بهتر است گلدان هر روز چند ساعت در محيط خارج از منزل قرار داده شود.
گیاه آلوئه‌ورا شدیدأ نیازمند خاکی با زهکش بالا است. از این رو میتوان از مخلوط ماسه (بادی) یا سنگریزه با خاک اصلی برای گیاه استفاده کرد. این گیاه در ماسه خالص به رشد مطلوب دست نمی‌یابد. گیاه صبر زرد ریزوم‌دار است و بر آن ساقه‌های هوایی ایجاد می‌شود، لذا خاک شنی لومی برای کاشت این گیاه بسیار مناسب است. به طور کلی، خاک مناسب باید دارای: یک سوم خاک رس (خاک مزرعه) + یک سوم ماسه بادی + یک سوم خاک برگ باشد، تا تاثیر فوق‌العاده بر رشد گیاه آلوئه‌ورا داشته باشد.
میزان تحمل گیاه صبر زرد به شوری براساس مطالعات صورت گرفته، بین 5-15 دسی‌زیمنس بر متر می‌باشد. افزایش شوری بالاتر از 8 دسی‌زیمينس بر متر سبب کاهش کیفیت محصول می‌شود. گياه آلوئه‌ورا حدود 99 تا 99.5% آب دارد و pHبرگ آن حدود 4- 4.5 و برای کشت حدود 6.5 می‌باشد.
شکل 2- مزرعه آلوئه‌ورا
کشت گیاه آلوئه‌ورا به چهار طریق امکان‌پذیر است، اما بهترین و مناسب‌ترین روش برای کشت هرچه بهتر و مناسب‌تر، کشت به وسیله‌ی پاجوش‌ها می‌باشد که هم از نظر اقتصادی مقرون به صرفه و هم از لحاظ کیفی و عملکرد بالاترین سطح را دارا می‌باشد.
در روش کشت سنتی این گیاه میبایست در اواخر تابستان و اوایل پائیز پاجوش‌ها را از گیاه جدا نموده درون گلخانه‌ها، در بستر مناسب کشت نمود تا ریشه‌دار شوند و استحکام کافی پیدا کنند. سپس پاجوش‌های ریشه‌دار شده را در فصل بهار به مزرعه اصلی منتقل نمود. سیستم کاشت گیاه آلوئه‌ورا به صورت فارو، کرتی، جوی و پشته مي‌باشد،که فواصل کاشت بوته‌ها بر حسب نوع ماشین‌آلات و ادوات متغیر است، اما مناسب‌ترین فاصله‌ی کاشت 40-50 * 80-100 سانتیمتر می‌باشد. به طور معمول در هر يک هکتار حدوداً 20-25 هزار پاجوش نیاز است.
داشت
گیاه آلوئه‌ورا به آبیاری زیادی نیاز ندارد زیرا آبیاری این گیاه به شیب و بافت زمین، فصل زراعی، کشت مختلط، روش آبیاری و وجود و سرعت بادهای گرم در منطقه بستگی دارد. آبیاری آلوئه‌ورا به روش‌های مختلف ثقلی (فارو‌های کم عمق)، قطره‌ای و بارانی امکان پذیر است و به طور کلی این گیاه با توجه به اقليم منطقه و گرمای هوا بایستی هر 7-10 روز یک بار آبیاری شود. همچنین نکته مهم منظم بودن آبياری می‌باشد، زیرا نظم در آبیاری عملکرد ژل را افزایش می‌دهد. در آبیاری بیش از حد يا خیلی کم، برگ‌های گیاه شروع به خشک شدن و تحلیل رفتن ژل می‌کنيد و ممکن است رنگ برگ‌ها زرد یا قهوه‌ای شده ودر نهایت گیاه از بین برود.
شکل 3- گلخانه آلوئه‌ورا
آلوئه‌ورا گياهی کم توقع است، ولی چنانچه خواستار شادابی همیشگی و تولید برگ‌های مملو از ژل می‌باشید باید قبل از کشت در سال اول به مزرعه یا گلخانه حتما 45-55 کیلوگرم در هکتار فسفر، 55-65 کیلوگرم در هکتار ازت، 35-45 کیلوگرم در هکتار پتاس به اضافه‌ی کودهای حیوانی (مرغی و دامی) کاملاً پوسيده اضافه نمود سپس عملیات آفتاب‌دهی و در پی آن کشت پاجوش صورت پذیرد.
برداشت
اندام مورد استفاده گیاه آلوئه‌ورا، برگ‌های آن می‌باشد، که از آن ژل و شیرابه (لاتکس) استخراج می‌گردد. برداشت برگ‌های این گیاه بستگی به نوع، اندازه (20-40 سانتیمتر) و زمان پاجوش‌های کشت شده متفاوت می‌باشد و چنانچه از پاجوش‌های 40 سانتیمتر در اوایل بهار استفاده شده باشد، برگ‌های گیاه را میتوان در پائیز سال اول برداشت نمود، برداشت با دست و به کمک یک وسیله برنده (چاقو) صورت می‌گیرد. در صورتی که برگ‌های پیرامونی گیاه از قاعده قطع کف بر شود بهتر است، اما باید توجه داشت که برش به صورتی انجام شود که به برگ‌ها آسیبی نرسد. به منظور عملیات فرآوری بهتر میبایست بلافاصله پس از برداشت برگ، اقدام به استخراج ژل و شیرابه در محیطی کاملاً بهداشتی و کنترل شده نمود.
شکل 4- برداشت برگ های آلوئه‌ورا