مشخصات گیاه‌شناسی اسفرزه
اسفرزه با نام علمی (Plantago ovata) از خانواده (plantaginaceae)، گياهي يك‌ساله، بدون ساقه يا داراي ساقه بسيار کوتاه و پوشيده از تارهاي نرم مي‌باشد، ارتفاع آن 7-30 سانتيمتر، داراي برگ‌هاي باريك و دراز، سنبله‌ها استوانه‌اي يا تقريب مدور و يا تخم مرغي هستند. پنجه‌ها معمولا از قسمت تحتاني گياه رشد مي‌کنند. اين گياه داراي ريشه راست به طول 20-30 سانتيمتر مي‌باشد که عموما روي آن ريشه‌هاي جانبي فراواني ديده مي‌شود. اين گياه از خانواده پلانتاژيناسه مي‌باشد. اين گياه داراي دانه‌هاي بسيار کوچكي است که وزن هزار دانه آن 1.1-1.9 گرم مي‌باشد.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی اسفرزه
|
نام فارسی
|
اسفرزه، اسپرزه، اسبرزه، اسفيدش، اسپغل، سفيدخوش، شكم‌پاره، قارني‌يارخ، قارني‌ياروق
|
|
نام انگلیسی
|
Psyllium
|
|
نام علمی
|
Plantago ovata
|
|
خانواده
|
plantaginaceae
|
شکل 1- آشنایی با بوته، برگ، گل و بذر گیاه اسفرزه
کاشت
اسفرزه در خاک‌هاي شني سبك و يا شني لومي با زهكش خوب بهترين رشد را دارد. به علت ريز بودن بذرهاي اين گياه لازم است که بستر کشت نرمي فراهم شود. به همين خاطر بسته به نوع بافت خاک و ادوات در دسترس بايد اقدام نمود. بهتر است براي تعيين ميزان دقيق بذر لازم براي کشت درصد جوانه‌زني بذر در آزمايشگاه با کشت در پتريديش تعيين شود. ضدعفوني نمودن بذر با قارچکش‌هاي موجود براي جلوگيري از بروز بيماري‌هاي قارچي در بذر و گياهچه بايد انجام شود. براي کشت مقدار بذر لازم در هكتار در شرايط مختلف با يكديگر متفاوت است. اين مقدار بين 6-12 کيلوگرم بذر خالص در در هكتار مي‌باشد. گزارش شد که مناسب‌ترين ميزان مصرف بذر 8 کيلوگرم در هكتار مي‌باشد و مصرف بالاتر از اين مقدار کاهش عملكرد دانه را موجب مي‌شود. براي کشت بذر در صورتي که امكان کشت با وسايل مكانيزه وجود نداشته باشد ميتوان بذر را با روش دستپاش در مزرعه کشت کرد. از آنجا که بذر آن ريز مي‌باشد، بهتر است بذر مورد نياز را در زمان کاشت با خاک اره و يا شن مخلوط نمود. تحت شرايط ايده‌آل رطوبت کافي و دماي محيط 10-20درجه سانتيگراد بذرها در طول 5-8 روز بعد از کاشت جوانه مي‌زنند.
شکل 2- مزرعه اسفرزه
داشت
به دليل قابليت‌هاي ذاتي اين گياه، آن را ميتوان در شرايط ديم کشت نمود. اگر زمان کشت طوري تنظيم شود که دوره رشد اين گياه با بارندگي‌هاي منطقه‌اي همزماني داشته باشد، امكان برداشت اقتصادي بذر وجود دارد. چنانچه در مناطق کم باران، در طول رشد امكان آبياري وجود داشته باشد، توليد به بالاترين مقدار افزايش مي‌يابد. در هندوستان در مناطق کم باران 5-6 بار آبياري مرسوم است.
اين گياه از لحاظ نيازهاي کودي گياهي کم توقع مي‌باشد و به کودهاي شيميايي وابستگي زيادي ندارد. معمولا در شرايط ديم و کم باران کود فسفات‌دار 50 و کود نيتروژن‌دار و پتاسه هر کدام 25-30 کيلوگرم در هكتار براي حصول توليد مناسب‌تر مفيد خواهند بود.
برداشت
براي جمع‌آوري محصول اين گياه که همان بذر آن مي‌باشد در زماني که رنگ سنبله‌ها متمايل به قهوه‌اي شده است بايد اقدام نمود. براي جلوگيري از ريزش محصول در اوايل روز صبح قبل از اينکه سنبله‌ها در اثر تابش نور خورشيد خشك شوند بايد بذر برداشت شود. برداشت با دست و همانند برداشت در محصول زيره انجام مي‌شود. در هندوستان به عنوان يكي از کشورهاي توليد کننده دانه اسفرزه توليد تا 1000کيلوگرم در هكتار و در اغلب آزمايشات انجام شده در ايران 500-800 کيلوگرم در هكتار گزارش شده است.
شکل 3- برداشت دستی دانه اسفرزه