مشخصات گیاهشناسی آنغوزه
آنغوزه با نام علمی (Ferula assa- foetida) از خانواده چتریان (Apiaceae)، گیاهی است علفی، چند ساله، با برگ‌هاي مرکب و ریشه نسبتا ضخیم و گوشتی که ارتفاع ساقه آن به بیش از یک متر می‌رسد. گل‌هاي این گیاه به رنگ زرد و گل‌آزین آن به شکل چتر مرکب روي ساقه ظاهر می‌شود. میوه آنغوزه شیزوکارپ می‌باشد که پس از رسیدن، توسط زائدهاي فنر مانند، به دو قسمت تقسیم می‌گردد. که به هر کدام مریکارپ گفته می‌شود. از ریشه و یقه این گیاه به روش تیغ‌زنی، در اواخر بهار، شیره‌اي با بوي نافذ خارج می‌شود که درمجاورت هوا به تدریج سفت شده و به آن شیره آنغوزه می‌گویند.
جدول 1- مشخصات گیاهشناسی آنغوزه
|
نام فارسی
|
آنغوزه
|
|
نام انگلیسی
|
Asafoetida
|
|
نام علمی
|
Ferula assa- foetida
|
|
خانواده
|
Apiaceae
|
شکل 1- آشنایی با گیاه آنغوزه
کاشت
هر چند کاشت بذر آنغوزه به صورت دیم، نیاز به بستر خاصی ندارد و حتی به صورت بذرپاشی دستی سبز می‌گردد؛ ولی براي بالا بردن شانس جوانه‌زنی، بهتر است آن را در داخل جوي‌هاي کوچک کشت نمود تا با جمع‌آوري آب باران و ذخیره رطوبت حاصل از بارش، به سبز شدن آن کمک گردد.
بهترین زمان کاشت آنغوزه اواسط آذر تا اواسط دي ماه می‌باشد. هر چند در برخی مناطق، عملیات کاشت، تا اول بهمن میتواند به تعویق افتد؛ ولی بهتر است کاشت بذر در دي‌ماه انجام پذیرد تا در صورت حادث شدن بارندگی‌هاي پاییزه و زمستانه، بذرهاي کشت شده از رطوبت موجود در خاك بهره‌مند گردند. در زراعت آنغوزه، معمولا کاشت به صورت ردیفی و در داخل بستر فارو (جوي) صورت می‌گیرد. معمولا فواصل کاشت بذر، در طول ردیف‌هاي کاشت، بهتر است از 50 سانتیمتر کمتر نباشد و همچنین، فاصله بین ردیف‌هاي کاشت نباید از یک متر بیشتر باشد.
شکل 2- مزرعه آنغوزه
داشت
در عملیات زراعی مناطق خشک که بارندگی آن کمتر از 250 میلیمتر است نیاز به هیچگونه کود شیمیایی نبوده و بذر آنغوزه اغلب، در خاك‌هاي با حاصلخیزي کم به خوبی مستقر می‌گردد. پس از تمیز کردن بستر کاشت از علف‌هاي هرز، باید با ایجاد جوي‌هاي کوچک به عرض 15 سانتیمتر و به عمق 10 تا 15 سانتیمتر در جهت عمود بر شیب زمین، اقدام به احداث فارو کرد. معمولا فواصل فاروها از یکدیگر، یک متر می‌باشد تا بتوان با حرکت در بین ردیف‌هاي کاشت نهال‌ها را مدیریت نمود.
برداشت
برداشت آنغوزه معمولا پنج سال بعد از کاشت انجام می‌گیرد. هرچه سن گیاه از پنج سال بیشتر باشد به دلیل قطور شدن ریشه گیاه صمغ بیشتري به دست خواهد شد. براي برداشت صمغ، ابتدا باید اجازه داد تا کلیه مواد مؤثره موجود در برگ‌هاي گیاه وارد ریشه شود که معمولا، عمل، در پایان فصل رشد که زمان آن بسته به شرایط اقلیمی منطقه کاشت متفاوت می‌باشد رخ می‌دهد.
بهترین نشانه براي شناخت انتقال صمغ از برگ‌ها به ریشه، خشک شدن کامل برگ‌هاي قاعده‌اي گیاه می‌باشد که نشانه آن، انفصال دمبرگ از منطقه یقه (محل اتصال دمبرگ به بخش فوقانی ریشه) می‌باشد. هر چند در اقلیم‌های مختلف ایران، زمان خشک شدن برگ‌ها یکسان نمی‌باشد؛ ولی معمولا خشک شدن برگ‌ها از اواسط اردیبهشت به تدریج شروع شده و در اغلب مناطق تا پایان خرداد، کل برگ‌هاي گیاه خشک می‌شود.
پس از خشک شدن برگ‌ها مرحله تیغ‌زنی و استحصال صمغ به روش تیغ‌زنی از ریشه گیاه آنغوزه آغاز می‌گردد. روش تیغ‌زنی بسیار مهم بوده و چنانچه نکات فنی در آن رعایت نشود منجر به مرگ گیاه می‌گردد.
شکل 3- برداشت سمغ ریشه گیاه آنغوزه