مشخصات گیاه‌شناسی به لیمو
به لیمو با نام علمی (Aloysia citrodora) از خانواده گل شاهپسند، به لیمو درختچه‌اي است خزان‌پذیر از خانواده شاهپسند که ارتفاع درختچه این گیاه 2-1.5 متر بوده که گاهی به 3-5 متر نیز می‌رسد. این گیاه داراي ساقه‌دراز، زاویه‌دار و منشعب می‌باشد. برگ‌هاي این گیاه به صورت کشیده و به رنگ سبز کم‌رنگ دیده می‌شوند و به صورت دسته‌هاي سه تایی روي ساقه قرار می‌گیرند. به لیمو، برگ‌هاي ساده سرنیزه‌اي به طول 7-10 سانتیمتر با قاعده‌گره‌اي، خشن، کامل، فراهم، مجتمع به تعداد 3-4 تایی و به رنگ سبز روشن دارد. گل‌هاي به لیمو ممکن است از بیرون سفید و از داخل آبی مایل به بنفش (روشن) باشند. در بعضی از نواحی جهان گل‌ها به رنگ بنفش روشن هستند. گل‌هاي این گیاه به رنگ بنفش کم‌رنگ (ارغوانی رنگ پریده) به صورت گل آذین پانیکول (به صورت خوشه‌هاي باریک) در انتهاي ساقه (گل آذین انتهایی) وجود دارند. گل‌هاي آن کوچک و داراي جامی دو لوبی است که از خارج سفید و از داخل آبی مایل به بنفش است مجموعه گل‌هاي آن نیز ظاهر هرمی شکل در حول یک محور دراز به وجود می‌آورد. کاسه گل آن لوله‌اي شکل، منتهی به چهار دندانه باریک و جام گل آن مرکب از 4 لوب پهن است و داراي چهار پرچم که دو به دو با هم مساوي هستند و میوه آن شفت مانند و محتوي دو دانه می‌باشد که میوه هستکی آن داراي 21 عدد بذر است.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی به لیمو
|
نام فارسی
|
به لیمو
|
|
نام انگلیسی
|
Lemon beebrush
|
|
نام علمی
|
Aloysia citrodora
|
|
خانواده
|
گل شاهپسند
|
شکل 1- آشنایی با بوته، برگ، گل گیاه به لیمو
کاشت
به لیمو براي رشد به هواي گرم، زمین‌هاي آفتابگیر با نور فراوان، قابل نفوذ و داراي رطوبت بالا نیاز دارد. در واقع به آب و هواي آفتابی، ملایم و مصون از بادهاي شدید نیاز دارد. به لیمو گیاهی است که تا حدودي نسبت به سرما و یخبندان مقاوم است؛ اما این درختچه به سرماي چند درجه زیر صفر حساس است. معمولا تا 5-درجه سانتیگراد را تحمل می‌کند، هر چند مشاهده شده تا 16- درجه سانتیگراد را در سمنان و کرج توانسته است تحمل کند.
به لیمو به مکانی با نور کامل آفتاب یعنی حداقل حدود6-8 ساعت نور مستقیم نیاز دارد اگرچه میتوان آن را در مکان نیمه سایه حداقل 4-5 ساعت نور مستقیم آفتاب به خصوص در مناطقی که تابستان‌هاي گرم دارند نیزکشت کرد. کمبود نور موجب بلند و باریک شدن ساقه‌ها، افزایش فاصله بین برگ‌ها بر روي ساقه،کوچک ماندن برگ‌ها، پریدگی رنگ برگ‌ها و عدم تشکیل یا ریزش گل‌هاي گیاه می‌شود. شدت نور در روزهاي گرم نیز موجب سوختگی نوك و حاشیه برگ‌ها و عدم رشد مناسب گیاه خواهد شد. در روزهاي گرم باید نسبت به آبیاري مناسب این گیاه دقت عمل به خرج داد. به لیمو به سرما حساس است و برگ‌هاي خود را در دماي صفر درجه سانتیگراد از دست می‌دهد؛ البته گیاه تا دماي 10- سانتیگراد می‌تواند زنده بماند. با کاشت به لیمو در گلخانه علاوه بر محافظت گیاه از سرماي زمستان، در تمام طول سال میتوان برداشت محصول داشت و به بازدهی اقتصادي بیشتري دست یافت.
شکل2- مزرعه به لیمو
با افزایش دما و گرمتر شدن هوا مجددا برگ‌ها رویش خواهند کرد اما اگر دماي هوا بیش از این سرد شود ساقه‌هاي گیاه از بین خواهند رفت. مناطقی که دماي هوا به زیر 10 درجه نزول نمی‌کند مکان کاشت مناسبی براي این گیاه است. اگرچه گرماي هوا را دوست دارد؛ اما در شرایطی که دما بالاتر از حدود 31 درجه سانتیگراد است می‌بایست مکان کاشت را به گونه‌هاي انتخاب کرد که از ظهر به بعد در سایه قرار گیرد.
به لیمو براي رشد به خاك‌هایی با بافت سبک و لومی و عمیق با زهکشی خوب نیازمند است و pH خاك مناسب براي این گیاه 5/6-7 است. کشت به لیمو بصورت بهاره می‌باشد و انتقال نشاءها به مزرعه اصلی در اردیبهشت ماه انجام می‌شود. زمان کاشت قلمه ریشه‌دار در زمین اصلی بعد از رفع خطر یخبندان بهاره است. پس از آماده‌سازي زمین زراعی، باید خطوطی به فواصل یک متر ایجاد کرد و سپس فواصلی به طول 60 سانتیمتر در روي خطوط تعیین کرد که هر محل کاشت یکی از قلمه‌هاي ریشه‌دار گیاه است.
داشت
به لیمو در برابر خشکی خاك چندان مقاومتی ندارد. بنابراین باید در روزهاي گرم نسبت به آبیاري آن دقت کرد و زمانی که سطح خاك حالتی نیمه خشک نیمه مرطوب است نسبت به آبیاري گیاه اقدام کرد. خشکی کشیدن گیاه نیز مانع از رشد مناسب، کوچک ماندن برگ‌ها و کاهش عطر آن می‌شود. همچنین باید توجه داشت که به لیمو به غرقابی شدن نسبتا حساس است. خیس بودن همیشگی سطح خاك به خصوص اگر بافت خاك سنگین و خاك زهکش نامناسب داشته باشد موجب زردي و ریزش برگ‌ها و رشد ضعیف گیاه خواهد شد. براي آبیاري و صرفه‌جویی در مصرف آب سیستم آبیاري را بهتر است به صورت فارو، قطره نیمه متحرك انجام داد و روي هر خطوط (پشته) دو نوار تیپ کشید؛ چرا که روزهاي ابتدایی درختچه نیاز به رطوبت کافی دارد. نیاز آبی گیاه با توجه به فاکتورهاي نیاز آبی بین 10-5 روز اعلام کرده‌اند.
این گیاه از نظر تغذیه‌اي نیازهایی متوسط و میانه دارد؛ یعنی خاك نباید فقیر یا بسیار غنی از مواد غذایی باشد. از طرفی کلیه عملیات اصلاحی؛ مثل افزودن کود به زمین زراعی باید به موقع صورت گیرد. همچنین میتوان از مخلوط خاك معمولی با خاك برگ به نسبت مساوي براي کاشت آن استفاده کرد و در طی مدت رشد گیاه از کودي متعادل و کامل همانند 20-20-20 به میزان یک در هزار در طی فصل رویش استفاده کرد. البته برخی از پرورش دهندگان اعتقاد دارند که کاربرد کودهایی که پتاسیم و نیتروژن بیشتري نسبت به فسفر دارند؛ به عنوان مثال فرمول 20-10-20یا سایر فرمول‌هاي مشابه که فسفر کمتري دارند، به رشد بهتر این گیاه کمک می‌کند. نیاز اصلی غذایی 150-200کیلوگرم کود ازته، 250-300 کیلوگرم کود فسفر 80-100 کیلوگرم در هکتار کود پتاس می‌باشد که کودها را قبل از کشت به خاك افزوده و شخم می‌زنیم.
شکل 3- گلخانه به لیمو
برداشت
برداشت گیاه را در سال میتوان ۲ تا ۳ بار انجام داد. در ماه‌های خرداد، مرداد و مهر که تعداد دفعات برداشت با توجه به شرایط تغییر می‌کند. بیشترین مواد معطر گیاه در زمان گلدهی است و برداشت از برگ‌های بالایی بهتر است صورت گیرد. برگ‌ها را باید در هوای آفتابی که بیشترین اسانس و عدم وجود شبنم است، برداشت نمود. برگ‌ها در هنگام جمع آوری نباید پاره شود. برگ‌ها را برای نگهداری در انبار بایستی حداکثر در دمای ۳۵ درجه سانتیگراد خشک کرد در برداشت آخر در پاییز باید گیاهان را کفبر کرد تا در زمستان در اثر سرما از بین نروند؛ به این معنی که در پاییز بعد از برگ ریزان گیاه از 10-15 سانتیمتر طوقه، هرس شود.
شکل 4- برداشت دستی به لیمو از مزرعه