مشخصات گیاه‌شناسی رازیانه
رازیانه با نام علمی (Foeniculum vulgare) از خانواده چتریان (Apiaceae)، گياهي علفي، معطر، دو ساله يا چند ساله که هم بصورت زراعی و هم وحشی یافت می‌شود. در حالت وحشی، به صورت گیاهی چند ساله بوده ولی اگر پرورش یابد، دارای وضع دو ساله است. ريشه آن غده‌اي، دوكي شكل، مستقيم، به رنگ سفيد مات و داراي بوي معطر و مطبوع است. ساقه در اين گياه قائم، استوانه‌اي، داراي شيارهاي هم دريف و موازي، به رنگ سبز روشن و منشعب مي‌باشد. ارتفاع رازيانه متفاوت بوده و به شرايط اقليمي محل رويش بستگي داشته و بين150 تا200 سانتيمتراست.داراي برگ‌هايي با پهنك منقسم به قطعات نازك و نخي شكل مانند شويد، به رنگ سبز تيره، شاداب، ظريف و داراي بريدگي‌هاي كم و بيش عميق هستند. دمبرگ آن نيز در فاصله معيني از ساقه حالت غلاف مانند پيدا مي‌كند. گل‌هاي كوچك و زرد رنگ رازيانه در انتهاي ساقه‌هاي اصلي و فرعي به صورت خوشه و مجتمع در چتر مركب قرار مي‌گيرند. اشعه چترهاي آن بلند و شامل پايه‌هاي نامساوي است به طوري كه تعداد آن‌ها به 10هم مي‌رسد. پهناي گل‌آذيـن چتري آن در حدود 10 سانتیمتر است.
ميوه رازيانه، كوچك به طول 6 تا 10ميلي‌متر به عرض 2 تا 3 ميلي‌متر، دوكي شكل با دو انتهاي باريك و دراز و استوانه‌اي شكل است كه سطح آن بي‌كرك، شياردار به رنگ سبز يا قهوه‌اي روشن وگاهي نيز در بعضي نمونه‌ها، زرد روشن مي‌باشد. دو مريكارپ (نيمه فندقه) آن، ارتباط كمي با هم داشته به طوري كه گاهي اوقات به صورت جدا شده از هم در مي‌آيند (ميوه دو فندقه مي‌باشد). مريكارپ داراي 5 پره برجسته ولي كند، ناوداني و هر يك از شيارهاي بين پره‌ها داراي يك مجاري ترشح كننده است . طعم آن معطر،كم و بيش شيرين بوده و بوي آن ملايم و در حالت تازه ناپسند است. نوع مزه‌دانه در واريته‌هاي مختلف متفاوت مي‌باشد. ظاهركلي رازيانه مخصوص از نظر نوع برگ، بي‌شباهت به شويد نيست ولي بوي معطر و مطبوع، ساقه‌هاي مرتفع و ريشه ضخيم گياه به سهولت آن را از شويد متمايز مي‌سازد.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی رازیانه
|
نام فارسی
|
رازیانه، بادیانه، بادیان
|
|
نام انگلیسی
|
Fennel
|
|
نام علمی
|
Foeniculum vulgare
|
|
خانواده
|
Apiaceae
|
شکل 1- آشنایی با بوته، برگ، گل و ریشه گیاه رازیانه
کاشت
رازيانه گياهي مديترانه‌اي است و هواي گرم براي رشد و نمو آن مطلوب مي‌باشد، به طور كلي كشت اين گياه در مناطق با هواي گرم (كه تابستان طولاني و زمستان زياد سرد نداشته باشند) موفقيت آميز است. جوانه‌زني به زودي در دماي 6 تا 8درجه سانتي‌گراد به خوبي انجام مي‌گيرد ولي درجه حرارت مطلوب براي جوانه‌زني 65 تا 16 درجه سانتي‌گراد مي‌باشد. pH خاك براي رازيانه بين 4.8 تا 8 مناسب است. خاك‌هاي لوم رسي با مواد و عناصر غذايي و تركيبات هوموسي كافي، خاك‌هاي مناسبي براي رويش اين گياه مي‌باشند. كشت بايد در زمين‌هاي با آب كافي باشد. دماي مطلوب درطول رويش و در طي زمان تشكيل ميوه 20 تا 22درجه سانتي‌گراد است. در زمستان‌هاي طولاني و بسيار سرد، ريشه گياه دچار سرمازدگي مي‌شوند .رازيانه دوره رويش نسبتا بلندي دارد، لذا كاشت اين گياه بايد در اوايل سال (اواخر زمستان - اوايل بهار) انجام پذيرد. بذوري كه در پاييز كاشته شده‌اند، در بهار سال بعد در درجه حرارت 6 تا 8 درجه سانتي‌گراد و درشرايط مناسب از نظر رطوبت خاك و... رويش مي‌نمايند.
شکل 2- مزرعه رازیانه
داشت
بعد از كاشت بذور، به دو مرتبه آبياري به فاصله تقريبا سه روز نياز است، آبياري سوم، پنج الي شش روز بعد از آبياري دوم و آبياري چهارم، هفت روز بعد از آبياري سوم و در نهايت به سيكل آبياري ده روز يك بار خواهد رسيد. بايستي دقت كافي داشت كه دور آبياري بستگي كامل به وضعيت آب و هوا و رطوبت خاك داشته و براي تعيين دقيق نياز گياه به آب بايستي به رطوبت خاك حتما توجه كرد.
رفع نيازهاي غذايي رازيانه نظير ازت، فسفر، پتاس و.. از طريق افزودن كودهاي شيمايي انجام مي‌گيرد. كمبود
عناصر و مواد غذايي خاك نه تنها مقاومت گياهان را در برابر آفات و امراض مختلف كاهش مي‌دهد، بلكه به طور بارزي سبب كاهش مقاومت آن‌ها در برابر سرماي زمستان مي‌شود. در فصل پاييز 10تا 15 تن كود حيواني كاملا پوسيده، 80 تا 100كيلوگرم در هكتار اكسيد فسفرو 40 تا 60 كيلوگرم در هكتار اكسيد پتاس به زمين مي‌افزايند. در فصل بهار به خاك‌هايي كه فاقد ازت هستند، 40 تا 50 كيلوگرم در هكتار ازت به عنوان سرك در اختيار گياه گذاشته مي‌شود.
افزودن 40 تا 60 كيلوگرم در هكتار اكسيد فسفرو 20 تا 30 كيلوگرم در هكتار ازت در پاييز سال اول رويش تاثير عمده‌اي در افزايش عملكرد در سال دوم خواهد داشت. چنانچه رويش گياه در سال دوم به كندي انجام گيرد بايد در بهار سال دوم 20 تا 40 کیلوگرم در هکتار ازت به خاک افزوده می‌شود.
برداشت
ميوه‌هاي رازیانه به طور هم زمان نمي‌رسند پس از رسيدن، ازگياه جدا و به اطراف پراكنده مي‌شوند. از اين جهت قبل از ريزش بايد محصول را برداشت نمود. زمان مناسب براي برداشت محصول در سال اول رويش، اوايل مهر مي‌باشد و سال دوم و سوم، اوايل شهريور، وقتي كه ميوه‌ها زرد رنگ شد مي‌چينند و براي اين كار سرشاخه‌هاي ميوه‌دار را ظرف 3-4 هفته به تدريج كه مي‌رسند مي‌چينند و تخم آن را مي‌گيرند. چون رازيانه داراي ساقه‌اي بلند است لذا معمولا برداشت محصول آن كم و بيش مشكل است. با استفاده از ماشين برداشت غلات ميتوان دانه‌هاي رازيانه را نيز برداشت كرد. محصول را ميتوان در دو مرحله برداشت كرد. در مرحله اول شاخه‌ها وسر شاخه‌هاي حامل چتر (به طول 30 تا 50 سانتي‌متر) را برداشت نموده و به مدت 7 تا 14 روز روي زمين باقي مي‌گذارند (اين مدت به آب و هواي منطقـه بستگي دارد). در مرحله دوم اين اندام‌ها را با كمباين برداشت و بذور را از ساير قسمت‌ها جدا مي‌نمايند. برداشت دو مرحله‌اي، بستگي به اوضاع اقليمي محل كشت گياه دارد، در صورت نامساعد بودن هوا و رطوبت بالا، برداشت در دو مرحله توصيه نمي‌شود زيرا ممكن است طي مدتي كه اندام‌ها روي زمين قرار دارند مورد حمله قـارچ‌ها، باكتري‌ها و ساير عوامل مخرب قرار گرفته و اثرات نامطلوبي بركميت وكيفيت مواد موثر آن بگذارند، از اين رو بهتر است برداشت محصول در يك مرحله انجام شود در اين صورت شاخه‌ها و سرشاخه‌هاي حامل چتر برداشت مي‌شوند.
شکل 3- برداشت دستی دانه و ریشه رازیانه