مشخصات گیاه‌شناسی نوروزک
نوروزک با نام علمی (Salvia leriifolia Benth) از خانواده نعناعیان، گیاهي چند ساله با ساقه ضخیم و چوبی است. برگ های آن دارای دندانه های نامنظم تا صاف، پرزهای ریز برگ نمدی، پشمی و متراکم است. گل آذین این گیاه ساده با 4 تا 6 گل است و کاسه گل لوله ای کامل به طول 8 تا 1 میلی متر و دم گل به طول 4 تا 5 میلی متر دارد. گلبرگ های نوروزک به رنگ بنفش روشن تا سفید به طول 30 تا 40 میلی متر است. میوه نوروزک، چهار فندوقه، کمی کروی و صاف به قطر 7 میلی متر است. آخرین و مهمترین لایه میوه همان مغز است و تقریبا 50 درصد از وزن کل دانه را شامل می شود. بذر این گیاه سیاه رنگ، دارای 4 لایه متمایز و وزن هزار دانه آن 60 تا 85 گرم است.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی نوروزک
|
نام فارسی
|
نوروزک، چپله، نخود کوهی، ممیزه، گوش بره، نقل خواجه و مریم گلی مشهدی
|
|
نام انگلیسی
|
Salvia leriifolia
|
|
نام علمی
|
Salvia leriifolia Benth
|
|
خانواده
|
Lamiaceae
|
شکل 1- آشنایی با بوته، برگ و گل گیاه نوروزک
کاشت
میانگین درجه حرارت لازم برای شروع رشد مجدد جوانه‌های موجود در طوقه گیاه (درجه حرارت پایه) حدود 7 درجه سانتیگراد است. با افزایش درجه حرارت از اوایل تا اواسط اسفند ماه، رشد مجدد گیاهان آغاز و رشد رویشی با تولید برگ‌های جدید از جوانه‌های طوقه سال قبل ادامه می‌یابد. رشد رویشی گیاه در سال اول به دلیل توسعه ریشه‌ها کند است و گیاه وارد مرحله زایشی نمی‌شود؛ اما در سال دوم سرعت رشد افزایش می‌یابد و گل‌ها از اوایل تا اواخر اردیبهشت به تدریج باز می‌شوند و بذور از اواخر اردیبهشت تا اواخر خرداد می‌رسند و ریزش می‌کنند. گیاهان در طی فصل تابستان وارد مرحله خواب شده، اما رشد مجدد آن‌ها با شروع بارندگی از اواخر شهریور و مهر آغاز می‌شود. با کاهش دما در فصل زمستان رشد گیاه مجددا متوقف شده و گیاهان وارد خواب زمستانی می‌شوند. بر این اساس نیاز حرارتی گیاه از زمان رشد مجدد تا مرحله رسیدگی کامل حدود 800 تا 850 درجه روز رشد است.
گیاه نوروزک معمولا در خاک‌هاي سبک، واریزه‌هاي سنگریزه‌اي، اراضي با بافت شنی- لومی و شنی گسترش دارد. با وجود این حضور این گونه در تپه‌هاي مرتفع و قلل تیز تا خاک‌هاي خیلي کم عمق و سنگریزه‌دار، نشانگر دامنه گسترش و سازگاري این گونه با خاک‌هاي مختلف است (در شرایط زراعی نیاز به خاک با بافت نسبتا سبک (ترجیحا لومی- شنی) دارد. تعیین تاریخ کاشت مناسب با توجه به شرایط آب و طبیعی منطقه، یکی از مهمترین عوامل مدیریت در تولید مطلوب گیاهان دارویی است. دمای مناسب جوانه‌زنی و سبز شدن بذور نوروزک بین 15 تا 17 درجه سانتیگراد است. افزایش دما به بیش از 20 درجه سانتیگراد به کاهش درصد جوانه‌زنی و سبز شدن گیاهان منجر می‌شود. بر این اساس مناسب‌ترین تاریخ کاشت گیاه از اواسط اسفند تا اواخر فروردین ماه توصیه می‌شود. روش کشت جوی و پشته‌ای با فواصل 30*50 یا 40*50 سانتی‌متر بین و روی ردیف مناسب‌ترین روش کاشت است.
شکل 2- مزرعه کاشت نوروزک
داشت
گیاه در مرحله جوانه‌زنی تا سبز شدن نیاز به آب کافی دارد؛ اما پس از استقرار گیاهچه و مرحله 8 تا 10 برگی به خوبی دوره‌های خشکی را تحمل می‌کند. به طوری که با کاهش میزان آبیاری به میزان ۶5 درصد آبیاری کامل شاخصه‌ای عملکرد بیولوژیکی، عملکرد بذر، درصد گلدهی، درصد روغن و عملکرد اسانس کاهش معنی‌داری نخواهد داشت. با وجود این گیاه به رطوبت زیاد خاک و آب ماندگی حساس است و حتی این امر ممکن است به خشک شدن گیاه منجر شود.
این گیاه به عناصر غذایی خاک کم توقع است؛ اما واکنش خوبی به کودهای آلی به ویژه کمپوست به میزان 10 تا 15 تن در هکتار، ورمی کمپوست به میزان 3 تا ۴ تن در هکتار همراه با تلقیح بذور با کودهای زیستی حل کننده فسفات نظیر سودوموناس پوتیدا نشان می‌دهد.
برداشت
این گیاه حساس به ریزش بذر است. لذا درصد بالایی از بذور قبل از رسیدگی کامل توسط بهره برداران برداشت می‌شود و این امر کاهش قابل ملاحظه قوه نامیه را در بر دارد. طول دوره رشد گیاه در منطقه مشهد حدود 90 تا 100روز است.