مشخصات گیاه‌شناسی همیشه بهار
همیشه بهار با نام علمی (Calendula officinalis) از خانواده کاسنی (Asteracea)، گیاهی یکساله با ساقه‌اي متشکل از شاخه‌هاي زیاد که با کرك نرمی پوشیده شده است و ارتفاع آن به 45-75 سانتیمتر می‌رسد. برگ‌ها، ساده، بیضوي و خمیده و پشت و روي برگ کرکدار است. کاپیتول‌هاي آن بزرگ و به قطر 3 تا 5 سانتیمتر است. گل‌هاي وسط کاپیتول لوله‌اي است که دور تا دور آن چندین ردیف، گل زبانهاي قرار گرفته، گل‌هایش زرد مایل به نارنجی است. ریشه این گیاه مخروطی شکل است و به طور مستقیم در خاك فرو می‌رود.
از قسمت تحتانی ساقه، شاخه‌هاي فراوان و کوتاهی منشعب می‌شوند. برگ‌ها بلند، باریک، کم و بیش کرکدار و فاقد دندانه بوده، به طور متناوب روي شاخه قرار گرفته‌اند. رنگ آن‌ها سبز روشن است. گلچه‌هاي زبانهاي روي محورهاي دایره‌اي متحدالمرکز که تعداد آن‌ها 4-8 یا بیشتر است، قرار می‌گیرند. رنگ گل‌ها زرد یا نارنجی است.
میوه فندقه، قهوه‌اي رنگ و سطح آن ناصاف است. وزن هزار دانه، 8-12 گرم است. در صورتی که فضاي کافی داشته باشد، سرعت رشد نسبتا سریعی دارد. ساقه‌ها زاویه‌دار بوده و با موهاي کوچکی پوشیده شده‌اند. برگ‌هاي پایین گیاه دارویی پهن و برگ‌هاي بالاتر کوچکتر می‌باشند و گل‌ها اکثرا صبح‌ها باز و عصرها بسته می‌شوند. گل‌هاي آن به شکل طبق منفرد در انتهاي شاخه گل‌دهنده ظاهر می‌شوند که تکثیر آن از طریق کاشت بذر در بهار انجام می‌شود.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی همیشه‌بهار
|
نام فارسی
|
همیشه‌بهار، همیشه بهار باغی، آذرگون، زبیده و قرمهان
|
|
نام انگلیسی
|
Pot marigold
|
|
نام علمی
|
Calendula officinalis
|
|
خانواده
|
Asteracea
|
شکل 1- آشنایی با بوته، برگ، گل و بذر گل همیشه بهار
کاشت
از آنجا که منشأ این گیاه نواحی گرم مدیترانه است، در طول رشد به گرما و همچنین تابش نور نیاز دارد. همیشه‌بهار به خوبی قادر است خشکی را تحمل کند. بذرها در دماي 8-10 درجه سانتی‌گراد پس از 4-5 روز جوانه می‌زنند. کشت این گیاه در مناطقی که میانگین درجه حرارت در ماه خرداد 17-18 درجه سانتی‌گراد و در ماه‌هاي تیر و مرداد حدود 20 درجه سانتی‌گراد باشد، موفقیت‌آمیز خواهد بود. گل همیشه‌بهار درجه حرارت‌هاي پایین را به خوبی تحمل می‌کند و حتی براي مدت محدودي قادر به تحمل درجه حرارت‌هاي زیر صفر است.
دوره رویشی این گیاه طولانی (بین 200-210روز) است. چنانچه هوا در فصل پاییز خیلی سرد شود و درجه حرارت به زیر صفر برسد، گیاه قادر به ادامه رویش نخواهد بود. اگر گل‌ها بلافاصله پس از باز شدن چیده شوند، جوانه‌هاي زایشی جدید به وجود می‌آورند. در ایران اولین گل‌ها اواخر بهار (اوایل خرداد) ظاهر می‌شوند و تا اواخر پاییز، قبل از بروز سرما همچنان روي گیاه مشاهده می‌شوند. زمان گل دادن آن خرداد تا شهریورماه است.
بذرها 5-6 سال قوه رویشی مناسبی دارند. همیشه‌بهار رشد و نمو سریعی دارد، به طوري که 40-50 روز پس از سبز شدن بذر، گیاهان به گل می‌نشینند. اگرچه این گیاه در خاك‌هاي فقیر از نظر مواد غذایی نیز گل‌هاي زیبایی
تولید می‌کند، ولی در این شرایط حداقل ماده مؤثره را دارا خواهد بود. بافت خاك‌هایی که در آن‌ها همیشه‌بهار کشت می‌شود، باید طوري باشد که عمل تهویه به آسانی انجام گیرد. (خاك‌هاي سنگین رسی مناسب نیست). PH خاك براي همیشه‌بهار، بین 4.5 – 8.2 مناسب است. خاك سبک، به خوبی قابل گرم شدن و مرطوب براي این گیاه مطلوب است.
تاریخ کاشت با توجه به وجود پدیده‌هاي اقلیمی مانند تغییرات دما، رطوبت و... در هر منطقه متفاوت بوده، براي حصول حداکثر عملکرد، بهترین تاریخ کاشت باید مورد توجه قرار گیرد که اواخـر زمستان (نیمه دوم اسفند)، زمان مناسبی براي کاشت همیشه‌بهار است. بذرها در ردیف‌هایی به فاصله 40-50 سانتیمتر کشت می‌شوند و عمق بذر همیشه‌بهار در موقع کشت، باید 2-3 سانتیمتر باشد.
شکل 2- مزرعه گل همیشه بهار
داشت
در دوره‌هاي خشک میتوان هفته‌اي یک یا دو بار به این گیاه آب داد. براي مبارزه با علف‌هاي هرز میتوان در اطراف این گیاه از مالچ استفاده کرد.
همیشه‌بهار یک خاك غنی و داراي زهکشی مطلوب را دوست دارد، اما در مقابل خاك‌هاي متوسط تا نسبتا فقیر مقاومت خوبی دارد. بهبود کیفیت خاك می‌تواند سبب تولید گیاهان سالم‌تر و گل‌هاي بهتر شود، بنابراین میتوان مقادیر زیادي کمپوست به خاك اضافه نمود. نیاز به استفاده از کودها بستگی به وضعیت خاك از لحاظ عناصر غذایی و نیز تاریخچه گیاهان قبلی کشت شده در مزرعه دارد.
همیشه‌بهار حداکثر به 50 کیلوگرم نیتروژن در هکتار نیاز دارد و به مقدار بالاتر جواب نمی‌دهد. پتاسیم و فسفر ممکن است در مقادیر کمتر از 50 کیلوگرم در هکتار مورد نیاز باشد. در برخی موارد مصرف بیش از اندازه کود باعث خوابیدگی و ورس همیشه‌بهار می‌شود.
برداشت
برداشت این گیاه معمولا از اوایل خرداد تا شهریور ادامه دارد، ولی بهترین زمان برداشت در مرداد ماه است. همیشه‌بهار به سرعت رشد کرده، گل‌ها اغلب از اواخر بهار (اوایل خرداد) باز و قابل برداشت می‌شوند. پس از چیدن گل‌ها همواره گل‌هاي جدیدي به وجود می‌آیند، به طوري که برداشت گل‌ها را میتوان تا قبل از بروز سرما همچنان ادامه داد. براي تسریع در کار، باید گل‌ها همراه با کاسبرگ برداشت شوند، آنگاه گل‌ها را از کاسبرگ‌ها جدا کرد. البته میتوان گل‌ها و کاسبرگ‌ها را با هم خشک کرد. براي اینکه گلبرگها رنگ خود را از دست ندهند و کیفیت مطلوبی داشته باشند، گل‌ها را باید به سرعت خشک کرد.
شکل 3- برداشت دستی گل همیشه بهار