مشخصات گیاه‌شناسی زیره سبز
زیره سبز با نام علمی (Cuminum cyminum L) از خانواده (Apiaceae )، گیاهی یکساله، معطر، بدون کرك (جز میوه)، ساقه علفی با انشعابات 2 تایی و گاهی 3 تایی که ارتفاع آن 10 تا 50 سانتیمتر است. ریشه آن دراز، باریک و سفید است. رنگ برگ‌ها تیره و ظاهر آن شفاف و بی‌کرك است، برگ‌ها رشته‌اي شکل و فاقد گوشوارك نیز است. زیره سبز گیاهی عمدتا خود گشن و دگرگشنی آن 2 تا 3درصد است. گل‌ها کوچک و به رنگ‌هاي سفید، قرمز صورتی و یا بنفش دیده می‌شود. کاسه گل شامل 5 کاسبرگ جدا نوك تیز و سبز و جام گل از 5 گلبرگ آزاد تشکیل شده است. میوه بسیار معطر و پوشیده از تارهاي خشن است. رنگ بذر از سبز تا قهوه‌اي تغییر می‌کند. بذر سالم و رسیده زرد است ولی هرچه از عمر آن بگذرد رنگ آن تیره‌تر می‌شود و وزن هزار دانه حدود 3 گرم است.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی زیره سبز
|
نام فارسی
|
زیره سبز
|
|
نام انگلیسی
|
Cumin
|
|
نام علمی
|
Cuminum cyminum L
|
|
خانواده
|
Apiaceae
|
شکل 1- آشنایی با بوته، برگ، گل و بذر زیره سبز
کاشت
زیره در مناطق خشک و نیمه‌خشک به خصوص در مناطقی که تفاوت دماي شب و روز زیاد است و بارندگی سالانه کمتر از 150 میلی‌متر است قادر به تولید محصول است. تحمل زیره به خشکی بسیار زیاد است به همین دلیل کشت آن اغلب به صورت دیم است.
با توجه به منشاء اصلی شدن زیره سبز مناسب‌ترین منطقه رشد براي آن منطقه معتدله است مناسب‌ترین محدوده دمایی مورد نیاز این گیاه 9-26 درجه سانتی‌گراد است که این دما در اکثر مناطق زیره کاري در ماه‌هاي آخر زمستان و اوایل بهار تأمین می‌شود. گیاهچه زیره سبز بسیار ظریف و ضعیف است، سبز شدن آن در خاك‌هاي سنگین خصوصا در صورت تشکیل سله در لایه سطحی خاك بسیار مشکل است. لذا خاك‌هاي شنی- لومی براي زراعت زیره سبز پیشنهاد می‌شود و pH خاك‌ها نیز باید در محدوده 8.3 -4.5 باشد.
در مناطق گرم‌تر که خطر سرمازدگی زمستان وجود ندارد کشت زیره به صورت پاییزه در نیمه آذر و در مناطق سرد اسفند ماه توصیه می‌شود. به هرحال کشت زمستانه زیره سبز عملکرد بالاتري برخوردار خواهد بود. اگر زیره سبز ردیفی کشت شود، فاصله ردیف‌ها 15 تا 20 سانتیمتر مناسب است. هر هکتار زمین به 12 تا 15 کیلوگرم بذر با کیفیت نیاز دارد. عمق بذر به تناسب بافت خاك بین 1.5 تا 2 سانتیمتر مناسب است.
شکل 2- مزرعه زیره سبز
داشت
پس از کاشت بلافاصله باید زمین را آبیاري کرد. آبیاري نباید شدید باشد تا بذرها شسته شود و در مرکز کرت‌ها متراکم شود. دومین آبیاري باید 8 تا 10 روز پس از اولین آبیاري انجام گیرد. رویش بذرها پس از دومین آبیاري آغاز می‌شود. چنانچه منطقه کشت از دماي بالایی برخوردار باشد باید 5 تا 6 روز پس از دومین آبیاري مجددا گیاهان را آبیاري نمود. این آبیاري سبب می‌شود تا رویش بذرها تکمیل شود گیاهان را باید هر 12 تا 20 روز (بسته به شرایط آب و هوایی) آبیاري کرد. اضافه کردن 20 تا 30 کیلوگرم در هکتار ازت 40 تا 50 روز پس از کشت به همراه آبیاري سبب افزایش عملکرد می‌شود.
میزان مصرف کود بستگی به وضعیت حاصلخیزي خاك و میزان بارندگی در طول فصل رشد است. کودهاي پتاسه در کیفیت دانه و نیز افزایش عملکرد از طریق افزایش وزن هزار دانه موثر است. در اکثر مناطق زیره کاري کود فسفات آمونیوم به میزان 100کیلوگرم در هکتار همزمان با کاشت و کود اوره به میزان 100کیلوگرم در هکتار است که نیمی از آن در زمان کاشت و نیمی به صورت سرك معمولا پس از وجین علف‌هاي هرز در فروردین ماه مصرف می‌شود.
برداشت
برداشت محصول زیره سبز در مناطق مختلف زیره‌کاري اعم از دیم و آبی عمدتا از اواخر اردیبهشت تا اواخر خرداد ماه بسته به شرایط آب و هوایی انجام می‌گیرد. جهت جلوگیري از ریزش دانه، در زمانی که بوته‌ها تازه به زردي می‌گرایند برداشت با دست یا داس انجام می‌شود و به مدت چند روز خرمن شده و اقدام به زیر و رو کردن توده جهت جلوگیري از فساد و تخمیر و خشک کردن کامل بوته زیره می‌کنند.
محصول معمولا 100تا 120 روز پس از کشت آماده برداشت می‌شود از اردیبهشت تا اوایل خرداد میتوان زیره سبز را برداشت نمود. عمل برداشت معمولا با دست انجام می‌گیرد. گیاهان را با دست از ریشه بیرون کشیده یا با داس برداشت می‌کنند. سپس آن‌ها را باید خشک نمود. پس از بوجاري باید بذرها را از سایر اندام‌ها جدا و با استفاده از جریان هوا آن‌ها را تمیز و بسته‌بندي کرد. عملکرد بذر بسیار متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد. از هر هکتار 0.8 تا 1 تن بذر تولید می‌شود.
شکل 3- برداشت دستی زیره سبز