گونه دارويي مورخوش از گياهان پرمصرف و با اهميت استان هرمزگان است كه از گذشته‌هاي دور در درمان بيماري‌هاي مختلف مصرف مي‌شوند و حتي به كشورهاي حوزه خليج فارس و درياي عمان و پاكستان به صورت سنتي صادر مي‌گردند. اين گونه اندوميك ايران و انحصاري استان هرمزگان است كه تاكنون از هيچ جاي ديگري گزارش نشده است. مورخوش از ارتفاع 800-1400 متر از سطح دريا در مناطق كوهستاني بر روي اراضي سنگلاخي و صخره‌اي شيبدار و واريزه‌هاي آهكي در كوه‌هاي آبماه قطب‌آباد، تنگ‌زاغ، سرچاهان، زادمحمود، فينو، سيرمند، تنگ سنگر و گنو در استان هرمزگان ديده مي‌شود.
مشخصات گیاه‌شناسی مورخوش
مورخوش با نام علمی (Zhumeria majdae) از خانواده نعنائیان (Lamiaceae)، گیاهی معطر، یک پايه و بُن چوبي و سخت و به رنگ سفيد يا خاكستري است. افراد بومي مناطق هرمزگان و جنوب فارس از برگ اين گياه دارويي به صورت دم كرده و براي درمان ناراحتي‌هاي گوارشي، سرماخوردگي، رفع سردرد و التيام زخم‌ها و به عنوان خنكي براي رفع گرماي بدن استفاده مي‌كنند. از مواد مؤثر موجود در اسانس اين گياه، ميتوان به لينالول، كامفور، كامفن، ليمونن، اسيمن، ترپينولن، آلفاپينن، ميرسن و ژرانيول اشاره كرد كه همگي جزو ترپنوئيدها هستند. کثیر معمولی گیاه از طریق بذر است.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی مورخوش
نام فارسی
مورخوش
نام انگلیسی
Zhumeria
نام علمی
Zhumeria majdae
خانواده
Lamiaceae
شکل 1- آشنایی با بوته، برگ و گل مورخوش
کاشت
در منطقه كوه گنو با 800 متر ارتفاع از سطح دريا طول دوره رويشي حدود 100 روز و دوره خزان وجود ندارد. شروع رويش برگ‌ها از هفته سوم بهمن ماه است كه پس از سپري شدن يك ماه (هفته سوم اسفند ماه) برگدهي به اوج خود مي‌رسد. شروع گلدهي از هفته چهارم اسفند ماه آغاز شده و در هفته اول فروردين به اوج خود مي‌رسد. دو هفته بعد بذردهي آغاز شده و در ظرف مدت يك ماه به اوج بذردهي خواهيم رسيد. در هفته سوم ارديبهشت بذور شروع به ريزش كرده و ريزش كامل بذور در هفته آخر ارديبهشت خواهيم داشت.
با افزايش ارتفاع از سطح دريا تا حدود 1100متر (منطقه كوه سرچاهان)، طول دوره رويشي 20 روز افزايش مي‌يابد. شروع رويش برگ‌ها از هفته چهارم بهمن ماه است كه پس از سپري شدن يك ماه (هفته چهارم اسفند ماه) برگدهي به اوج خود مي‌رسد. شروع گلدهي از هفته اول فروردين ماه آغاز شده و در هفته سوم فروردين به اوج خود مي‌رسد. يك هفته بعد بذردهي آغاز شده و در ظرف مدت يك ماه به اوج بذردهي خواهيم رسيد (هفته چهارم ارديبهشت). در هفته اول خرداد بذور شروع به ريزش كرده و ريزش كامل بذور در هفته سوم خرداد خواهيم داشت. با افزايش ارتفاع از سطح دريا تا حدود 1400متر (منطقه كوه تنگ زاغ)، طول دوره رويشي تغيير نمي‌كند ولي شروع دوره رويشي يك هفته به تعويق مي‌افتد. شروع رويش برگ‌ها از هفته اول اسفند ماه است كه پس از سپري شدن يك ماه (هفته اول فروردين ماه) برگدهي به اوج خود مي‌رسد. شروع گلدهي از هفته دوم فروردين ماه آغاز شده و در هفته چهارم فروردين به اوج خود مي‌رسد. يك هفته بعد بذردهي آغاز شده و در ظرف مدت يك ماه به اوج بذردهي خواهيم رسيد (هفته اول خرداد). در هفته اول خرداد بذور شروع به ريزش كرده و ريزش كامل بذور در هفته چهارم خرداد خواهيم داشت.
داشت
در مناطق پراكنش گونه دارويي مورخوش بيشترين ميزان بارندگي ثبت شده 355.1 ميلي‌متر و كمترين ميزان 210.8 ميلي‌متر مي‌باشد. از نظر توزيع فصلي بيش از 50 درصد بارندگي سالانه در فصل زمستان، بيش از 15 درصد در ماه‌هاي آخر فصل پاييز و حدود 10 درصد در فصل بهار مي‌باشد.
حاجبی، عبدالحمید؛ سلطانی پور، محمدامین. (1396). آشنایی با گیاه دارویی مورخوش و روش تکثیر آن. مروجان: منابع طبیعی مروجان