مشخصات گیاه‌شناسی چای ترش
چای ترش با نام علمی (Hibiscus Sabdariffa) از خانواده (Malvaceae)، گیاهی است یکساله یا چندساله و میتوانـد به صورت درختچه‌اي و در حدود 2-2.5 متر ارتفاع رشد داشته باشد. برگ‌هاي 3-5 وجهی سبز مایل به زرد گل‌هاي زرد با کاسبرگ‌هاي سبز که بعد از رسیدن میوه، کاسبرگ‌ها به رنگ قرمز در می‌آیند. برگ‌ها متناوب، رگبرگ‌ها پنجه‌اي، حاشیه برگ‌ها دندانه‌اي، بدون کرك، دمبرگ بلند یا کوتاه دارند. گلدهی در اواخر شهریور یا اوایل مهر بوده و کاسبرگ‌هـا در آبان و آذر آماده قابل برداشت هستند. گل‌ها بزرگ و داراي دمگل کوتاه، رنگ آن قرمز متمایل به زرد با مرکزیت تیره می‌باشند. گل‌ها به قطر 8 تا 10 سانتیمتر، به رنگ سفید تا زرد کمرنگ و با نقاطی به رنگ قرمز تیره روي هر گلبرگ هستند. کاسه گل گوشتی بوده که حدود 1-2 سانتیمتر پهنا و 3-3.5 سانتیمتر نیز طول دارد. این کاسه گل گوشتی به رنگ سبز بوده که پس از رسیدن و بلوغ میوه‌ها به رنگ قرمز تبدیل می‌شود. میوه‌ها 2.5 سانتیمتر طول داشته است. کاسبرگ‌هاي گوشتی مانند که محتوي 22-34 دانه در هر کپسول می‌باشد احاطه شده‌اند، دانه‌ها به رنگ قهوه‌اي تیره می‌باشد. داراي یک ریشه راست و عمیق و قابل نفوذ می‌باشد.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی چای ترش
|
نام فارسی
|
چای ترش
|
|
نام انگلیسی
|
Roselle
|
|
نام علمی
|
hibiscus sabdariffa
|
|
خانواده
|
Malvaceae
|
شکل 1- آشنایی با بوته، برگ، گل و میوه چای ترش
کاشت
چای ترش معمولاً بوسیله بذر تکثیر می‌شود، امـا گاهی به آسانی از طریق قلمه رشد می‌کند. این روش گیاهان کوتاه‌تري ایجاد می‌کند که به صورت کشت مخلوط در بین درختان و گیاهان دیگر کاشته می‌شود است که در این صورت عملکرد کاسبرگ‌ها نسبتاً پایین است. چون گیاهی با ریشه‌هـاي عمیـق اسـت در تهیـه بستر بذر شخم عمیق تا عمق 20 سانتیمتر توصیه می‌شود. اگر این گیاه فقط براي تولید کاسبرگ کشت شود، زمان مناسب کشت در اردیبهشت می‌باشد. اگر کشت براي شاخ و برگ باشد بذر را میتوان در اسفند و بدون تنک کردن کاشت کرد. بذرها بیشتر در ابتداي بهار در گلخانه‌هاي گرم کشت می‌شود و به سرعت رشد می‌کند. اگر رشد آن‌ها سالانه در نظر شود در ابتداي تابستان قسمت‌هاي اصلی آن شکل می‌گیرد و باید توسط چارچوب از آن‌ها باید محافظت شود تا رشد آن‌ها به طور کامل شکل گیرد. اگر به عنوان یک گیاه چند ساله کشت شود باید سال اول رشد را در گلخانه و در اوایل تابستان از گلخانه خارج تا مورد پرورش قرار گیرد. قلمه چوبی نشده باید در ماه‌هاي تیر و مرداد در چارچوب باشد. در طول مدت زمستان این گیاه باید در گلخانه‌هاي گرم مورد پرورش قرار گیرد و پس از آخرین سرما از گلخانه خارج شود. براي تولید کاسبرگ، بذرها باید در یک بستر مناسب کشت شوند زمانی که گیاهچه‌ها به ارتفاع 7.5 -10 سانتیمتر رسیدند، به فواصل روي ردیف1.6 -1.3 متر و فواصل بین ردیف 2-3.2 متر نشاء می‌شوند. اما بذرها معمولاً به طور مستقیم در مزرعه، به مقدار 4-6 بذر در هر کپه کشت می‌شوند، کپه‌ها به فاصله 1.8-0.9 متر روي ردیف و 1.5-3 متر بین دو ردیف می‌باشد، در مرحله 2-3 برگی گیاهچه‌ها به میزان 50 درصد تنک می‌شوند.
بطور کلی زمان کشت آن را میتوان از اردیبهشت تا اواخر خرداد ماه انجام داد و اگر هدف شـاخ و برگ چاي ترش باشد در اسفند ماه کشت انجام می‌شود. بهترین نواحی کشت این گیاه مناطقی است که داراي متوسط 125 میلیمتر بارندگی ـالیانه و حداقل دمایی 15 درجه سانتیگراد در اوایل فصل رشد داشته باشند. آب و هواي مطلوب باعث رشد سریع و یکنواخت بوته‌هاي چاي ترش می‌شود. این گیاه در طول رشد به چهار تا هشت ماه به دماي شبانه بیشتر از 21 درجه سانتیگراد نیاز دارد.
مناسب‌ترین pH برای چای ترش محدوده 7.5-5.5 است. رطوبت مداوم در خاك به طور متوسط حدود 34 درصد براي رشد ایده‌آل ضروري است. این گیاه خاك‌هاي لومی شنی با هوموس مناسب به خوبی رشد می‌کند و البته خاك‌هاي فقیر را هم به خوبی تحمل می‌کند. خاك لومی شنی که داراي هوموس باشد، مناسب‌ترین نوع خاك در تولید چاي ترش است. چاي ترش به شرایط غرقابی یا آب ایستادگی حساس است.
شکل 2- مزرعه چای ترش
داشت
این گیاه دوره‌هاي خشکی را تحمل می‌کند و دوره‌هاي خشکی در ماه‌هاي آخر رشد مطلوب است. مناطقی که بارندگی کم و ناکافی باشد آبیاري منظم میتواند نتیجه مؤثري داشته باشد. میزان بارندگی سالیانه مناسب براي رشد گیاه چاي ترش 500-3500 میلیمتر است. بعضی واریته‌ها محصول رضایت بخشی را در نواحی گرم و مرطوب می‌دهند، اگر چه اغلب آن‌ها اندکی به خشکی مقاومند. میزان رطوبت نسبی هوا تقریباً 75-85 درصد در طول دوره رشد مناسب می‌باشد.
با توجه به شرایط آب و هوایی و نوع خاك منطقه، نیاز کودي متفاوت است. میزان کود شیمیایی توصیه شده براي چاي ترش در جاواي اندونزي، 80 کیلوگرم نیتروژن (ازت)، 54-36 کیلوگرم فسفر و 75-100 کیلوگرم پتاس در هر هکتار می‌باشد. چاي ترش به مصرف نیتروژن پاسخ مطلوب نشان میدهد. بطور کلی در زمان کشت بذر چاي ترش که معمولاً در ماه‌هاي فروردین، اردیبهشت و خرداد می‌باشد زمین تحت کشت با 300و 350 و 400 کیلوگرم سولفات آمونیوم 60-120-180 کیلوگرم پتاسیم و 350 کیلوگرم کود فسفر در هکتار کوددهی می‌شود.
برداشت
شروع گلدهی در چاي ترش از شهریور تا مهر بوده و برداشت کاسبرگ‌ها در ماه‌هاي آبان و آذر انجام می‌گیرد. اولین میوه‌ها سه هفته بعد از گلدهی آماده برداشت می‌شوند. میوه‌ها باید قبل از ظهور هرگونه بافت چوبی در کاسبرگ جمع‌آوري شوند. در این مرحله کاسبرگ‌ها نازك، پیچیده و گوشتی بوده و کپسول‌ها به آسانی جدا می‌شوند. کاسبرگ‌ها حدوداً 40-50 روز بعد از ریزش گلبرگ‌ها به حداکثر اندازه خود می‌رسند. جدا کردن کاسـبرگ‌ها از کپسول و خشک کردن آن‌ها باید در حداقل زمان ممکن انجام شود، در غیر این صورت کپک‌ها سریعاً رشد کرده باعث فساد کاسبرگ‌ها خواهد شد. براي خشک کردن طبیعی کاسبرگ‌ها، آن‌ها را پس از جدا کردن از کپسول‌ها، روي گونی یا صفحات مشبکی که هوا در دو طرف آن‌ها جریان داشته باشد، در فضاي سایه پهن می‌کنند تا خشک شود. براي خشک کردن مصنوعی کاسبرگ‌هـا نیز از دماي کمتر از 40 درجه سانتیگراد و استفاده از جریان هواي بالا و شدید به خصوص در مراحل اولیه خشک کردن استفاده می‌نمایند.
شکل 3- برداشت دستی چای ترش